A cuncha do peregrino: a orixe do símbolo do Camiño

Concha de señalización del Camino de Santiago

A cuncha de peregrino, o símbolo universal do Camiño de Santiago

A cuncha do peregrino, é sen dúbida o símbolo máis universa e representativo do Camiño de Santiago, unha icona co que sobran as palabras cando nos referimos ás rutas xacobeas que chegan a Santiago. A cuncha de vieira, unha familia de molusco bivalvo moi común en Galicia, parece hoxe un obxecto case imprescindible para o peregrino que emprende a súa viaxe, con todo, a pesar da súa popularidade, a razón pola que os primeiros camiñantes adoptárona descoñécese.

A pesar de non estar tan difuminados as súas orixes, si coñecemos o uso que obtivo desde o comezo das peregrinacións a cidade santa: distinguir aos camiñantes que concluíran a súa peregrinación polo Camiño de Santiago. Tradicionalmente a todos os peregrinos que chegaran a Santiago de Compostela entregábaselles un documento acreditativo e concedíaselles unha cuncha de vieira para colocala no chapeu ou na capa. Portar a cuncha de vieira era considerado como unha forma de tributo ao Apóstolo, como xa se indicaba nos textos do Códice Calixtino.

Unha forma de distinguir aos peregrinos que xa visitaran a tumba do Apóstolo Desta forma, inicialmente a cuncha de peregrino permitía distinguir aos peregrinos que regresaban a casa, non aos que aínda non chegaran a cidade santa (lembremos que tradicionalmente a peregrinación consistía nunha viaxe de ida e volta a casa). A pesar do seu uso inicial, a popularización da cuncha de vieira fixo que os peregrinos a terminen portando indistintamente de se visitaron xa Santiago de Compostela ou non (hoxe poucos son os peregrinos que emprenden a súa viaxe de volta desde Santiago camiñando).

Co paso dos anos, a cuncha do peregrino pasou de ser un distintivo dos peregrinos para converterse en todo un símbolo do Camiño de Santiago. De feito, a cuncha de vieira é un dos símbolos usados oficialmente por Xacobeo para a sinalización do Camiño de Santiago que verás en centos de mouteiras repartidas por todas as rutas recoñecidas como oficiais, impreso en cor amarela e baixa fondo azul.

Concha del peregrino

As orixes da relación entre a cuncha e os peregrinos

A pesar de non coñecer de certo a orixe deste símbolo peregrino, si que temos noticia de numerosas teorías que viran ao redor de como este obxecto pasou a formar parte da iconografía do Camiño de Santiago.

Algúns opinan que a asociación da cuncha de vieira coa peregrinación a Santiago de Compostela está relacionada co seu uso por parte dos peregrinos para beber auga nos ríos e arroios, debido á facilidade de levar sempre unha encima. Outros afirman que o seu uso veu da man do asentamento de mercadores ao redor da Catedral, aproveitando o auxe das peregrinacións na Idade Media. Estes mercadores popularizarían a venda de cunchas de vieira entre os peregrinos; algo así como un recordo que levar con eles de volta a casa.

Doutra banda, segundo conta a tradición popular, a adopción da cuncha de peregrino podería estar relacionada coa volta dos discípulos de Santiago o Maior á Península en barca para dar sepultura aos restos do seu mestre. Na súa chegada a costas galegas, os discípulos de Santiago divisarían a celebración dunha voda na que se estaba levando a cabo un particular xogo entre xinetes.

A historia do noivo que se precipitou ao mar co seu cabalo

O reto consitía en lanzar ao aire unha especie de lanza mentres o portador cabalgaba dacabalo, co obxectivo de facerse con ela antes de que tocase chan. Ao chegar a quenda do noivo, a lanza do mozo desviouse ata o mar, sendo perseguida polo xinete, que sen querer habería desbocado o seu cabalo, afundíndose ambos na auga. Ante o asombro de todos, xinete e cabalo aparecerían segundos despois sans e salvos á beira da barca dos peregrinos ; acto seguido, ao ir o jóven a saudar aos discípulos do Apóstolo, este deuse conta de que o seu corpo estaba cuberto de cunchas de vieiras.

O feito da súa salvación e a súa posterior conversión ao cristianismo sería catalogado como un milagre por parte dos discípulos, que tras a voda seguirían o seu camiño por mar ata a tumba do Apóstolo. Para conmemorar o milagre, cóntase que se estableceu que todo peregrino que fixese o Camiño de Santiago debese portar unha cuncha de vieira consigo.