Olveiroa-Muxía

Chegada á praia de Muxía

Tras percorrer o pequeñou e encantador núcleo de Olveiroa e deixar atrás a pensión-restaurante As Pías o peregrino inicia carreiro pola pista asfaltada que abandona o pobo. Preto de 50 metros antes de enlazar coa estrada, a ruta se desvía cara a a esquerda, nas inmediacións dun lavadoiro. Crúzase entón un pequeñou regato e retómase carreiro por unha pista, moi estreita no seu inicio, que pica cara arriba ata un poste de alta tensión. A partir deste momento a vía enlaza coa senda que conduce ao encoro do Castrelo. Nunha curva, un mojón desvíá o peregrino cara ao carreiro que ascende o monte do Senón. Como inicial punto de referencia o camiñante tendrá unha fila de aeroxeradores. Tras un desvíou á esquerda a ruta prosegue sobre pistas de terra firme ou pedregosa sobre a ladeira suroeste desta equitaciónña, nun dos tramos más belos do Camiño. As vistas sobre o ríou Xallas, que discorre encajonado na paisaxe, e dos bosques circundantes son unha das primeiras gratificacións da xornada. En algún momento, e ante a ausencia de señales, o peregrino pode chegar a dubidar sobre se se equivocó en algún tramo.

Non debe ter medo porque sen desviarse da pista chegará, pouco después de 2 kilómetros, e xa en descenso, ata unha ponte de pedra que salva o ríou de Hospital, no enclave coñecido como Vao de Ripas. A partir deste momento, e sempre en ascenso, o itinerario alterna tramos de empedrado, carreiro pedregoso e terra compacta ata chegar a Logoso, núcleo cos primeiros servizos para peregrinos da xornada. A travesía avanza escoltada por un valo onde os camiñantes deixan varias mensaxes. En Logoso, un albergue con bar recibe aos peregrinos. En él sérvense almorzos desde as 06.00 horas e menús a 9 euros. A 200 metros da sirga peregrina se sitúa, además, o restaurante A Pedra con almorzos e menú do díá o mesmo prezo. Nunha rápida travesía atravésanse as rúas desta pequeña aldea situada ao pé do monte Castelo e á sombra do castro de Logoso e xa se retoma o carreiro de terra que, sempre en ascenso, completará outra gran bela subida dun kilómetro de extensión. Desta forma chégase ao núcleo de Hospital, cuxo nomee derívase da existencia dunha antiga hospedaxe para peregrinos. Levantado a comezos do XIII foi doado polo seu fundador ao cabido compostelán. Foi destruído, no seu avance, polas tropas napoleónicas. O núcleo tan só bordéase aínda que no breve trazado polo mesmo os camiñantes adiantan un punto de información ao peregrino, con datos sobre os oríxenes das peregrinacións, folletos e datos turísticos.

Bifurcación cara a Fisterra ou Muxíá a saída de Hospital a vía enlaza coa estrada DP-3404. A man esquerda déixase o bar Ou Casteliñou, con almorzos e bocadillos. A panorámica vese afeada neste punto pola fábrica de hidrocarburos de Ferroatlántica. Crúzase entón a estrada e recórtase un pouco o traxecto por unha estrada antiga. A continuación xa se alcanza a rotonda onde se bifurcan as rutas que van cara a Muxía (dereita) e cara a Fisterra (esquerda). Unhas mouteiras indican o camiño. Neste caso os camiñantes proseguen cara á dereita. Poñen rumbo cara a Muxía con o obxectivo inmediato de chegar a Dumbría, afastada aún en catro kilómetros. A travesía arrinca de fronte pola mesma DP-3404, acompañada en todo momento por un visible parque eólico. Tras percorrer pouco más dun kilómetro desta forma abandónase o asfalto pola marxe esquerda. O desvíou, ben señalizado cun mojón, penétrase por un carreiro que descende por un bosque de eucaliptos, piñeiros e especies autóctonas. Os peregrinos agradecerán a sombra dos árboles no verán. No avance también salvarseá pola ponte de Vaosalgueiro un pequeñou arroio que enriquece coa súa auga o caudal do ríou Fragoso.

Tras un leve ascenso por pistas de terra ten lugar un novo cruzamento coa estrada. O asfalto atravésase e enlázase de fronte con outro camiño de bo firme –aínda que tras fortes choivas pode acharse embarrado- que atalla as curvas da DP-3404, estrada que non se perde de vista cara á esquerda. Pouco después a vía desemboca de novo na estrada, cun poste de alta tensión de fronte, nun tramo de non más de 300 metros. Un desvíou á esquerda volve afastar aos camiñantes da estrada a partir dun traxecto que, en descenso, achégalles rápidamente a Carizas, pequeñou enclave rural da parroquia de Santa Baia de Dumbríonde os peregrinos localizarán os primeiros dos múltiples e diversos hórreos da xornada. A continuación virarán cara á dereita, aún por asfalto, e penetrarseán por varias pistas locais que lles levarán, case sen desnivel e nun rápido deambular, ata Dumbría. Algúns destes carreiros también son utilizados para rutas de bicicletas (os camiñantes localizarán señales de Ruta BTT). Desta forma chégase a un colorido e vangardista albergue para peregrinos, que se deixa a man dereita. A continuación localízanse un campo con varias mesas e bancos, propicios para o descanso do viaxeiro.

O camiñante accede a Dumbría tras virar a man esquerda. Este é un dos concellos más descoñecidos da Costa da Morte a pesar de atesourar na súa extensión municipal varios destacados exemplos megalíticos e un amplo patrimonio civil e relixioso, con clara influencia do barroco compostelán. Ao subir unha costa se recomenda facer un alto e percorrer a praza situada a man dereita onde se concentra o principal conxunto monumental do enclave. En él sitúase un gran hórreo de pedra, sustentado sobre oito pares de pés, un sinxelo cruceiro e a igrexa parroquial de Santa Eulalia, dos séculos XVII e XVIII, con diseñou orixinal románico e posteriores reformas, moitas delas barrocas. No templo destaca a fachada, cunha imaxe da Virxe e outras dúas de San Sebastián e de San Roque, colocadas sobre dous capiteis. A ruta continúa de fronte, pola estrada que atravesa o pobo e que logo se bifurca, nun rápido avance onde se localizan varios servizos, como bares, supermercados ou caixeiros. No percorrido urbano moitas das señales xacobeas se sitúan nas casas.

Tras pasar o concello e a praza contigua, onde se sitúa unha fonte sen garantías sanitarias e varias placas que lembran a historia do municipio e o seu vinculación coa ruta, o camiñante deixa, metros después e a man dereita, o centro de saúde. Continúa por un dos ramais da estrada e salva o ríou Fragoso. Pouco después o peregrino arriba a un dos cruces más perigosos da xornada. Rápidamente, e con moita precaución, deberá atravesar a AC-552 e continuar de fronte por un carreiro inicialmente de terra e, posteriormente, de grava miúda, que salva a Pena do Covo. O carreiro ascende rodeado de monte baixo e elévase en case 75 metros de altitude. Tras unha posterior baixada, e después de cubrir case dous kilómetros por este percorrido, no que, durante o verán, o sol só combaterseá coas escaladas sombras, descéndese ata Trasufe, pequeña localidade xa pertencente ao concello de Muxía (parroquia de San Pedro de Coucieiro) cun sobresaliente conxunto de hórreos. O pobo non se cruza senón que se bordea (o camiñante pode optar por atravesalo) ata chegar xunto a un cruceiro e á coñecida capela dá Santiña, meta dunha das romerías con maior devoción da Costa da Morte. A igrexa foi fundada en 1785 polo párroco de Coucieiro co fin de permitir aos fregueses asistir a misa os domingos.

As características geográficas do lugar complicaban a tarefa de acudir aos ritos relixiosos durante o inverno ao verse os veciños obrigados a cruzar o ríou Castro, sobre o que non existía ningún ponte. De traza barrocas, conta con forma de cruz latina. Cada 21 de setembro, nunha celebración que marca a transición entre o verán e o otoñou, ten lugar a romería de Espiñou. Á Santiña, como é coñecida na zona a imaxe de Nosa Señora de Aránzazu, recorren numerosos devotos pedindo curación para as súas enfermidades da pel e as verrugas. Después de escoitar a misa, mollan as súas pañuelos coa auga da fonte próxima á ermida e déixanos a secar nos espiñvos.Según a tradición, por cada pinga de auga que caia, desaparecerá unha verruga. O Camiño prosegue entón sobre asfalto. Despide Trasufe e encamíñase, entre campos de cultivo, cara ao ríou Castro. Pouco después a vía xa se desvía cara a a dereita para avanzar durante pouco menos de tres kilómetros sobre asfalto, nun tramo onde de novo no verán o sol pode converterse en inimigo. Como punto de referencia localízase a man esquerda un campo de fútbol. A continuación o camiñante alcanza Senande, un pequeñou núcleo con casas señoriales e escudos nobiliarios. Ao situarse na metade da etapa o enclave é propicio para facer en él un alto. Os peregrinos atoparseán primeiro co bar A Coxa, con almorzos desde as 08.00 horas e distintas tapas e racións, e, tras unha curva, cunha tenda.

Para chegar a ela habrá que seguir o mojón e o cartel que xa desvíá o camiñante cara aos núcleos inmediatos de Agrodosio e Vilastose, dúas aldeas que se atravesarán con gran celeridade sobre bo firme de asfalto. Acto seguido chégase también á Grixa, onde o camiñante atoparseá cun curioso conxunto pétreo formado por cruceiro, hórreo e igrexa parroquial. No interior do templo, que conta cun campanario de estilo barroco separado do mesmo e situado nun lugar más alto, localízase a Capela de Nosa Señora do Rosario. Tras un primeiro xiro á esquerda e un moi próximo á dereita a vía penétrase por pistas forestais que acompañarán ao peregrino durante os próximos catro kilómetros. O carreiro pica primeiro cara arriba e, tras cubrir un belo carreiro árboreo, deslízase en baixada ata Quintáns, parada habitual con servizos para peregrinos, como tendas, bares e unha farmacia. A vía desemboca xunto a capela de San Isidro, fundada no século XVII. Xusto enfronte se sitúa un dos bares do núcleo aínda que é no establecemento Praza, situado na praza principal que identifica o pobo, e á que se chega tras cruzar a AC-440, onde a maioría de os camiñantes fan un alto, ao contar con menú do peregrino e pratos apropiados para a travesía. Un panel permite ao camiñante realizar unha conta atrás das restantes mouteiras que faltan ata Muxía (22), localidade aún distante a más de 11,5 kilómetros. Desde a praza, que conta cun belo cruceiro, o camiñante atravesará parte do pobo e, atento sempre ás señales nas casas e muros, accederá rápidamente a Ozón.

Durmir nun hórreo ou nun mosteiro Primeiro por asfalto e logo por terra chega ao lugar de Pedregás, onde contemplará un cruceiro e a preto de pedra da única casa existente no lugar. Acto seguido xa se presenta ante os seus ollos unha ampla perspectiva do val que percorrerá a continuación e que lle levará, en ascenso, ata San Martiñou de Ozón a partir dun camiño que discorre brevemente por algún tramo empedrado do antigo Camiño Real. Este lugar ofrece varios motivos para facer unha parada. Un deles é o seu magnífico hórreo de granito do século XVIII. Cos seus case 27 metros de lonxitude, é un dos más grandes de Galicia. Aséntase sobre 22 pés. Tan só é superado en lonxitude polos de Carnota e Lira. Na actualidade ata catro peregrinos poden durmir no seu interior. Isto é posible debido a que o lugar, onde también sitúase un antigo mosteiro benedictino do século XII, rehabilitouse grazas ao empuxe dunha cooperativa (Aurora do Camiño) que consiguió no 2012 a cesión temporal das instalacións. Este grupo, formado por antigos peregrinos que se coñeceron no 2005 en Foncebadón, mentres realizaban o Camiño Francés, recuperó o antigo mosteiro, cunha intervención mínima, e a reitoral, para aloxarse neles e ofrecer a calquera que se achegue o goce de diversas actividades e a posibilidade de relaxarse tomándose unha infusión a cambio da vontade.

Se ao longo do añou son os veciños do lugar quen goza xunto aos inquilinos do inmoble, co seu encanto de vellas paredes salvadas no último momento, durante o verán son varios os peregrinos que dormen no hórreo contiguo ou no propio mosteiro, onde se destina para eles unha habitación con cinco camas (también a cambio da vontade). Os camiñantes gozarán do edificio, co seu horto ecológico, e as distintas estancias do cenobio, convertido en salón de té. O camiñante deixa a man esquerda o bar San Martiñou (distante en 100 metros da sirga peregrina) e cobre un xiro á dereita que lle situará diante do terceiro monumento do lugar, a igrexa románica de San Martiñou de Ozón. Orixinaria do século XII, do primitivo templo consérvanse a súa planta románica e dous ábsides de forma circular. Ao central accédese por un arco de medio punto, apoiado en dúas columnas rematadas en capiteis. Diversas reformas que tiveron lugar ao longo dos séculos déronlle o seu aspecto actual. No conxunto destaca o seu campanario de estilo barroco. Entre a igrexa e a casa reitoral consérvase unha arco ojival do antigo mosteiro. No templo están enterrados varios membros da poderosa familia Lema. A vía inicia a continuación unha subida de considerable pendente que conduce ao camiñante, entre curvas, ata Vilar de Sobremonte, lugar sen servizos. Acto seguido arrinca un novo tramo, de menos de dous kilómetros, sobre o monte Ou Pión. Tras un breve ascenso, o carreiro continúa por chairo e, acto seguido, afronta un tendido descenso co que o peregrino perderá rápidamente, e case sen darse conta, 100 metros de altitude, dos case 150 aos 34 metros. Este percorrido, no canto de enfilar directamente cara a Vos Muíñvos, desvíá o camiñante ata Merexo, desde onde se teñen unha envexable vistas da costa de Camariñas.

A perspectiva merece a pena aínda que recargue o itinerario cun kilómetro más. Moraime, mellor arte románico da comarca O propio pobo de Merexo, con casas coloridas e servizos de aloxamento e comidas, queda cara ao dereita pero un mojón xa desvíá vía xacobea cara á esquerda. Por asfalto cúbranse case kilómetro e medio ata chegar a Vos Muíñvos mentres a man dereita albíscanse entre os árboles os primeiros areais. O núcleo, o más poboado da parroquia de Moraime, aún garda moitos hórreos e varios dos muíños que lle deron nome. Os peregrinos salvan o ríou Negro por unha ponte e adiantan unha panadería e, pouco después, e xa na estrada, unha farmacia. Neste punto restan por asfalto 3,9 kilómetros a Muxía aínda que o traxecto xacobeo estende un pouco más a quilometraxe. A ruta se desvía cara a a dereita, en dirección praia de Vos Muíñvos. Continúa por dúas longas rectas ata chegar a unha casa onde unha «vieira» xa indica que o Camiño pica cara arriba pola súa esquerda. Un camiño de terra, rodeado de ampla vegetación, leva ao peregrino a un cruzamento por estrada e cara ao inicio de Moraime. Atravésase o asfalto e séguese de fronte por un carreiro empedrado que traslada ao viaxeiro xunto ao belo conxunto de cruceiro e igrexa do mosteiro de San Xiao de Moirame.

Este cenobio benedictino foi o más influente da comarca de Fisterra e durante a Idade Media foi, mesmo, refuxio de reis galegos durante loitas monárquicas. Ao longo dos séculos sufrió o saqueo de normandos e sarracenos. Trátase dun edificio románico do século XII do que só se conserva a igrexa, de planta basilical con tres naves e tres ábsides. Xunto á nave lateral sur situábase o antigo convento que comunicaba coa igrexa por unha fermosa porta. É un dos poucos templos que conserva restos pictóricos do século XIV en Galicia. As pinturas representan os sete pecados capitais e a morte. Además, o pórtico da fachada principal dispón de tres pares de columnas con figuras que representan aos apóstoles. Sobre elas se sitúan arquivoltas con figuras que lembran as do Pórtico dá Gloria da Catedral de Santiago. Tras descansar xunto á paraxe, a vía prosegue rumbo, xa no lugar de Casasnovas. Pasa por diante dun belo conxunto de fonte e lavadoiro –onde no verán os xa cansos camiñantes podrán remojarse-, e por asfalto cobre un tramo ascendente cun 7% de desnivel. Chégase entón a un novo cruzamento coa estrada AC-440, que se atravesa e séguese de fronte, para continuar en subida cara á capela de San Roque, onde o domingo seguinte á festividade deste santo celébrase unha romería. Por unha pista de terra e, acto seguido, por asfalto a vía circula entre as casas de Chorente, inmediato núcleo antes de chegar a Muxía.

Iníciase entón un continuado descenso por un carreiro que no inverno pode acharse embarrado. A señalización é correcta aínda que hai nun punto onde o peregrino se podrá despistar ante a ausencia dun mojón. Unha frecha vermella pintada no chan remarca que a opción escollida será a da esquerda. Así, entre ampla vegetación e, acto seguido, por unha pista estreita, a vía milenaria desemboca na fermosa praia de Espiñeirido, xa en Muxía. Un mojón situado xunto ás dunas remarca a meta costeira deste Camiño de Santiago. O peregrino ou ben pode continuar por asfalto, co que debería virar á esquerda chegado ao areal, ou proseguir trazado polo paseo da praia. Se se segue esta opción desembocará xunto a un punto de información ao peregrino con datos sobre a meta e cos principais teléfonos de interés. A entrada a Muxía faise pola AC-440. En días de moito vento recoméndase proseguir camiño pola beirarrúa da esquerda ante a posibilidade de que as dunas da praia pasen factura coa súa area a más dun. Adiántase o desvíou que leva ao albergue de peregrinos e se continúa percorrido urbano polo paseo desta localidade mariñeira, na que también despunta a artesanía de o encaixe.

El enclave, del que se hace dueño absoluto el mar, aún se repone de la herencia negra del hundimiento del petrolero Prestige, una de las mayores catástrofes ecológicas y económicas de la historia. Muxía fue de los núcleos más afectados de la costa gallega por esta tragedia medioambiental. Se recorre el litoral hasta llegar a la explanada del puerto. Una señal conduce al caminante hacia la izquierda, en dirección a la oficina de turismo y al punto de información al peregrino, donde el viajero podrá recoger la Muxiana, documento que acredita haber cubierto el trazado desde Santiago hasta esta localidad. A la etapa tan solo le queda la guinda final. El itinerario prosigue hacia la izquierda y se adentra por una calzada peatonal hacia la inmediata iglesia de Santa María, hermoso y pequeño templo situado sobre unas rocas al amparo del Monte Corpiño. Con orígenes en el siglo XIII y trazos góticos y del románico de transición, dispone de un campanario situado fuera del templo. Desde su interior se accede a la capilla del Rosario, de finales del siglo XIV y estilo gótico. La vista de la villa se afea desde este punto debido a la altura de dos inmuebles levantados enfrente. Hacia el Santuario da Barca Por la misma senda, o bien por la carretera que bordea el litoral y que permite a los caminantes contemplar los secaderos tradicionales de congrio, el peregrino se aproxima al hito final del recorrido, el Santuario da Barca, un auténtico monumento de piedra abierto al mar y que, junto a Fisterra, se ha convertido en la otra meta desde la que los peregrinos ansían ver caer el día y disfrutar sobre las rocas del atardecer. El templo se ha visto, sin embargo, asolado durante la Navidad del 2013 por un incendio provocado por un rayo, que destruyó la cubierta y el interior del magnífico santuario.

El origen del majestuoso templo, que se asoma sobre el mar, se pierde en los siglos. Se cree que una inicial iglesia debió existir en el lugar en el siglo XI aunque las primeras referencias a la actual basílica se remontan al siglo XVI. De planta de cruz latina, su estilo es barroco. En el santuario mariano un punto de referencia eran sus retablos. El terrible fuego del 2013 destrozó la principal joya escultórica del santuario, el retablo barroco del altar mayor, del año 1717. La casa rectoral que hay junto a la iglesia y el campanario independiente datan del siglo XIX. Desde la Edad Media este lugar se convirtió en destino emblemático para muchos de los peregrinos que llegados a Santiago proseguían rumbo hacia el considerado «fin de la tierra». Su significación jacobea se remonta también a esos siglos, cuando se extendió la creencia de que la Virgen María había acudido al lugar en una barca de piedra para dar ánimos al Apóstol Santiago en su predicación por el noroeste de la Península, un hecho que vincula al santuario con la Virgen del Pilar de Zaragoza. En septiembre este lugar acoge la romería de A Barca, una de las más famosas y multitudinarias de Galicia.

Hasta este rincón costero acuden fieles deseosos de adorar a la Virgen y comprobar las virtudes que se le atribuyen a las piedras del lugar, como curaciones milagrosas y deseos realizados. Enfrente del templo, se conservan varias piedras simbólicas, situadas en medio de un roquedal batido por las olas. Entre ellas la más conocida es la piedra de Abalar, que para la tradición cristiana es la barca en la que la llegó la Virgen a Muxía. Sus prodigios se relacionan con la fertilidad. Cerca de ella se sitúa A Vela, también conocida como Pedra dos Cadrís, que sería la vela petrificada de la divina embarcación. Los fieles deben pasar nueve veces bajo su superficie para curar lumbalgias. Próxima también está O Timón, la tercera pieza conservada en piedra de la lancha de la Virgen. Garantiza la fertilidad a las mujeres.