Camiño Francés

Fotografía de Vítor Mejuto

Todo o que precisa saber sobre o Camiño Francés

Considerada rúa maior de Europa, é, sen dúbida, a ruta xacobea con maior tradición, aínda que o privilexio da ruta máis antiga recaia no Camiño Primitivo. As súas pegadas remóntanse ao século IX, pouco despois do descubrimento dos restos do Apóstolo. De gran riqueza artística e paisaxística, acolle a peregrinos de ata 150 países.

A súa maior tradición histórica e o peso e percorrido que ten no ámbito internacional lograron que nos albores do século XXI, cando se cumpren 20 anos da súa declaración como patrimonio mundial pola Unesco, o Camiño Francés reviva con forza. As estatísticas aválano. Ao longo do 2013 chegaron a Santiago de Compostela 215.880 peregrinos, unha cifra tan só superada desde que se teñen rexistros no último ano santo 2010. De entre eles, máis do 70 % fixérono por este itinerario que se inicia en Francia e que, tras salvar os Pireneos, cobre o norte da península ibérica de leste a oeste e, pola noite, guíase co rastro marcado pola Vía Láctea.

O que foi considerado rúa maior de Europa, título referendado en 1987 ao ser declaralo primeiro itinerario cultural europeo, adquire na actualidade un matiz se cabe máis global ao acoller a un maior número de romeus ultrapirenaicos, que chegados de ata 150 países distintos cruzan a estrada a pé, en bicicleta ou a cabalo.

O trazadodo Camiño Francés

A ruta francesa conta cun itinerario preciso no país galo, de onde parten catro ramais. Tres deles, con orixe en París-Tours, Vézelay-Limoges e Le Puy-Conques, conflúen en Ostabat, poboación situada a 20 quilómetros de Saint-Jean-Pied-de-Port. Tras cubrir este curto traxecto xuntos e rubir polos Pireneos, os peregrinos acceden a España por Roncesvalles. O cuarto percorrido galo, procedente de Arles-Toulouse, entra á súa vez polo porto de Somport e continúa ata Jaca, localidade situada na comunidade española de Aragón.

Ambas as variantes non se unificarán ata Puente la Reina (Navarra), unha das localidades con maior acervo xacobeo. Desde este punto a vía francesa mantén un único itinerario ata a chegada a Galicia, con pequenas variantes nalgúns tramos, como as que optan, a partir de Sahagún, e de forma minoritaria, por continuar camiño polas antigas vías ou calzadas romanas.

Chegados a Galicia, e tras salvar o lendario ascenso ao Cebreiro, os romeus avanzarán nunha rápida andaina entre os bosques autóctonos da provincia de Lugo e as praderías e pequenos montes da Coruña. Se se parte desde o país galo, e tras case un mes de peregrinación, alcánzase entón Santiago de Compostela.

Do esplendor ao decaemento

A peregrinación desde Francia mantense ininterrompida desde o século IX tras chegar ao país veciño e a diversos recunchos de Europa noticias do suposto achado dos restos do Apóstolo en Santiago. A pesar de situarse a tumba, e a posterior catedral, nun extremo occidental europeo, este feito non supuxo ningún problema para os centenares de romeus que, procedentes de Alemaña, Italia ou Francia, pronto comezaron a arribar a Compostela.

Do país galo partiu un dos primeiros camiñantes documentados, Godescalco, bispo de Le Puy, quen alcanzou a meta no ano 950. A corte carolinxia, que defendía que fora Carlomagno o descubridor dos restos, funcionou como altofalante para esta vía de peregrinación que, ante o azoute do islam, tamén foi potenciada por diversos monarcas visionarios españois necesitados de milagres e lendas que animasen ás tropas cristiás nos seus combates contra os musulmáns.

Compostela convertíase en meta para miles de fieis a través dun percorrido que, con todo, non se achaba exento de dificultades, con salteadores e diferentes perigos en todo o seu traxecto. Por iso, e como forma de axuda e protección cara aos camiñantes, reis e nobres dotan ao Camiño Francés de servizos específicos para romeus, como unha completa rede asistencial con decenas de hospitais esparexidos por toda a ruta, algúns tan significativos como o Hospital de San Marcos en León ou o antigo Hospital Real de Santiago, na actualidade, Hostal dos Reis Católicos.

A cluniacense e outras ordes relixiosas, como a templaria, contribuíron a levantar mosteiros e templos ao pé do Camiño, potenciando que o percorrido se convertese nunha autoestrada cultural e artística. Santos construtores, como santo Domingo de la Calzada, san Juan de Ortega ou san Lesmes, tamén axudaron a edificar pontes e calzadas que facilitaron aos camiñantes a tarefa de salvar as barreiras naturais.

Ao mesmo tempo os reis aprobaban a creación de novos burgos xunto á ruta con estatutos xurídicos propios, moitos deles coñecidos como burgos francos, pola orixe dos seus peregrinos-moradores. Jaca, Estella ou Villafranca del Bierzo son algúns exemplos. A finais do século XI o trazado francés queda fixado, algo que confirma a publicación cara ao ano 1135 do Códice Calixtino, unha guía medieval de peregrinación a Santiago atribuída o clérigo francés Aymeric Picaud, na que se describen con minuciosidade os pobos, ríos, hospitais e igrexas que se atopará o peregrino.No século XII o Camiño Francés xa era un itinerario de masas, con ata mil peregrinos diarios chegados a Compostela, unha cifra que, con todo, non se pode autentificar ante a inexistencia de probas documentais.

O esplendor do itinerario mantense ata o século XVI (no 1434 celébrase o primeiro ano xubilar documentado), aínda que aos poucos comeza a remitir e escurecerse. O cambio de mentalidade, unha dura crítica a certas tradicións xacobeas, como a do voto de Santiago (inxusta renda medieval que se entendía como unha compensación da España cristiá ao apoio divino do Apóstolo durante a Reconquista e que serviu como base económica para as distintas institucións xacobeas compostelás) e a chegada ao poder no século XIX dos Gobernos liberais contribúen a que o Camiño Francés entre nun período de decadencia, tan só rehabilitado polo redescubrimento das reliquias do Apóstolo na catedral santiaguesa en 1879 e a confirmación da autenticidade dos restos por parte do papa León XIII cinco anos despois.

A mediados do século XX, a partir da dura posguerra mundial, comeza a notificarse a chegada de novos peregrinos que percorrían o vello itinerario en busca dese símbolo histórico da unidade europea. Fúndanse as asociacións de amigos do Camiño e sinalízase a ruta coas características frechas amarelas. O ano 1993, ano santo, supón un punto de inflexión cun apoio decidido por parte da Xunta á súa recuperación e polo renovado interese dos peregrinos en chegar a Santiago, sexan os seus motivos relixiosos, culturais ou deportivos. Desde entón a vía francesa non parou de crecer, con números que se superan ano tras ano e que poden converterse nunha desvantaxe ante o risco de masificación.

Con todo, os puntos a favor de percorrer esta vía milenaria son incontestables. Os seus valores artísticos, con innumerables mostras do mellor arte románico ou gótico, ou a súa grandeza ambiental, que permite ao camiñante coñecer desde as encantadoras poboacións francesas, os escarpados Pireneos, as vilas fortificadas de Navarra, a rexión vitivinícola da Rioxa, a silenciosa e dura meseta castelá, a comarca maragata de Astorga ou a verde Galicia, son dous argumentos de peso.

Tamén o de atravesar poboacións tan destacadas como Pamplona, Logroño, Burgos, coa súa belísima catedral, León ou enclaves de claro sabor xacobeo como Puente la Reina , Santo Domingo de la Calzada ou Sahagún. Achegarse ás fazañas históricas e lendarias que balizan a ruta, como as da corte de Carlomagno ou as do Cid, ou ás múltiples lendas que a converten en épica e que incluso ven nela as orixes do popular xogo da oca, coas súas sucesivas casas, tamén atrae a outros romeus.

Ademais, e a diferenza doutras rutas, o camiño acompáñase dunha completa rede de albergues, unha precisa sinalización (máis aló da picaresca que trata de desviar o trazado cara a comercios particulares), múltiples servizos adaptados para camiñantes e moitas localidades envorcadas no itinerario, a súa principal e case única fonte de ingresos. Por todo iso o efecto chamada sobre esta vía de peregrinación supera barreiras e traspasa culturas.