Camiño do Sudeste – Vía da Plata (por Verín)

Camino de Santiago con maior percorrido en Galicia e máis variedade de ramais. Pola provincia de Ourense discorren dúas variantes ben definidas, unha por Laza e outra por Verín. Esta ruta, de amplo valor natural e patrimonial, é aínda unha gran descoñecida para moitos peregrinos malia que o seu inicial traxecto remóntase a calzadas romanas.

As antigas calzadas romanas que atravesaban a Península Ibérica foron o xerme e a pedra angular sobre os que basculou este longo trazado, de lonxeva historia, cuxa aventura comeza na mesma porta da catedral de Sevilla. Tras un longo e solitario trazado, ameazado polo sol, o percorrido enfila cara ao norte por Estremadura e enlaza con Castilla en Salamanca e Zamora, para virar posteriormente cara a Galicia e aproximarse ata Santiago.

As raíces do itinerario remóntanse a antes do descubrimento do corpo do Apóstolo, que tivo lugar o século IX. E é que a orixe destes camiños tería que ver con pobos prerromanos ligados a labores de pastoreo e tránsito de gando. Sería xa a principios da era cristiá, cando o imperio romano aproveitaría estas antiga veredas para construír importantes calzadas, como a que enlazaba Emerita (Mérida) con Asturica (Astorga), guía do actual trazado.

Na alta Idade Media a ruta mantivo a súa vixencia, aplanando o camiño aos árabes na súa marcha cara ao norte cristián. E é precisamente desta época de dominación islámica de onde se deriva un dos nomes que definen ao polisémico trazado xacobeo. O término Vía da Prata non garda relación, malia o que poida parecer, coa explotación ou o comercio do metal precioso. O seu sentido etimolóxico ten raíces árabes.

E é que os musulmáns referíanse co vocábulo Bal'latta ao empedrado desta ancha calzada. De todos os xeitos, é na baixa Idade Media cando o itinerario alcanza o seu máximo esplendor xacobeo a partir da recristianización da zona impulsada polos mozárabes andalusíes -outras das denominacións deste trazado xacobeo son Camiño Meridional e Camiño Mozárabe-, e ao recuperar estas hostes, baixo o reinado de Fernando III, prazas emblemáticas como Sevilla ou Córdoba.

O episodio de devolución a Santiago de Compostela das campás da súa Catedral -que fora saqueadas por Almanzor no século X e levadas a ombreiro por prisioneiros cristiáns ata Córdoba- habería ter lugar pola Vía da Prata. Este feito simbólico serve como acicate e espolón para unha masiva peregrinación desde Andalucía e Estremadura a partir do ano 1250. Os camiñantes cristiáns iniciaban camiño cara ao norte nun itinerario que ou ben enlazaba en Astorga co Camiño Francés ou se desviaba antes, en Pobra de Sanabria, cara a Galicia e acurtaba o trazado. Deste ramal procede outro dos nomes da ruta, Camiño Sanabrés.

Camiño do Sueste

En Galicia á prolongación da calzada romana que unía Mérida con Astorga e que se desviaba cara a Compostela se lle coñece como Camiño do Sueste, unha ruta que ten a particularidade de ser o trazado xacobeo con maior percorrido en terras galegas. Atravesa tres provincias -Ourense, Pontevedra e A Coruña- e conta, no seu dilatado trazado, cun amplo abano de alternativas e variantes, así como con dous accesos á comunidade. O maioritario é o que procede de Castilla e salva cara ao oeste o porto da Canda para achegarse ata A Gudiña. Con todo, para todos eses peregrinos que, procedentes do noreste de Portugal, se achegaban a Chaves, o máis apropiado era cruzar a fronteira e dirixirse cara a Verín para entroncar desde este lugar co trazado milenario.

Desde A Gudiña parten dous ramais ben diferenciados, que aínda manteñen vivo o debate sobre cal deles é o histórico. Tanto o que parte polo norte cara a Laza seguindo os pasos da Verea Vella, percorrido elixido outrora -pero en sentido inverso- polos galegos que acudían á sega de Castilla, e entronca coa patrimonial Xunqueira de Ambía, como o que prosegue polo sur, cara a lugares como Verín, Xinzo ou Allariz, gardan vestixios que testemuñan a súa ampla peregrinaxe.

Diso dan fe os hospitais medievais para peregrinos situados en Verín, Monterrei, Xunqueira de Ambía, Alberguería ou Allariz, así como os documentos que avalan a presenza de ordes militares protectoras do Camiño. A de Santiago estaba no itinerario por Laza, mentres que a Orde de San Juan de Jerusalén (posteriormente, Orde de Malta) tivo un priorato en Allariz desde o ano 1170. A principal diferenza entre ambos ramais áchase na kilometraxe (214 quilómetros por Laza e 233 por Verín) e no número de peregrinos, con maior afluencia e notoriedade o que avanza cara a Laza. En ambos casos hai rocosas subidas, demasiado asfalto e localidades de amplo valor patrimonial.

Ambas alternativas únense antes de chegar a Ourense, capital termal de ampla bagaxe xacobea, para proseguir xa xuntas cara a Cea, localidade de renome polo seu pan, onde, de novo, xorden novas alternativas. A máis usual é a seguida por aqueles camiñantes que, como outrora, se desviaban cara ao monasterio de Oseira -coñecido como o Escorial galego-, en busca da súa hospitalidade. Tras percorrer as terras do Deza o Camiño apura ata Ponte Ulla, onde se roza o simbólico Pico Sacro, escenario dun dos milagres protagonizados polos discípulos do Apóstolo. A entrada a Santiago farase polo seu lado sur, sobre os vestixios dunha antiga calzada medieval.

Hoxe en día

Na actualidade son moitos os reclamos para cubrir este trazado. A tranquilidade e a ausencia de masificación son dous dos seus principais valedores. En contraposición áchanse as altas temperaturas de Ourense -sartén de Galicia- e a soidade.

Por iso, a época máis apropiada para cubrilo son os meses de maio, xuño, setembro e outubro. Como outros hándicaps sitúanse o número non elevado de albergues, o que obriga a cubrir demasiados quilómetros nunha xornada, e, nalgúns tramos, a deficiente sinalización. Iso si, é indubidable que a ruta atravesa amplos espazos naturais de gran beleza, e máis virxes e autóctonos que os doutros trazados; pisa a historia en diversas pontes milenarias; e conflúe en localidades que merecen unha repousada visita.

Por todo iso: Bo Camiño.