Puente la Reina-Estella

Los peregrinos deberán salvar el río Arga en Puente la Reina

Nesta sinxela etapa, na que os peregrinos tan só deberán afrontar un dura pero curta subida, xa se adiviñan os viñedos que protagonizarán as seguintes xornadas. Así, entre oliveiras, e a pesar da autovía que alteró parte do trazado, cruzarán sen présa pero sen pausa belos enclaves de claro sabor xacobeo, como Cirauqui, onde os romeus podrán, además, revivir a historia sobre unha antiga calzada romana. Sucesivas pontes medievais, aos que o Códi Calixtino tamizó de escuras lendas, protagonizan unha agradable camiñada na que os viaxeiros non acharán problema para poder avituallarse.

A etapa (21,7 kilómetros)

Non hai mellor forma de dicir adiós a Ponte a Raíña (685 kilómetros a Santiago), punto de inicio desta etapa, que a través da impresionante ponte medieval que lle dá nome, un das iconas más fotografados do Camiño de Santiago. Os peregrinos cruzan por él o ríou Arga e, tras virar á esquerda, e salvar a estrada por un paso de peóns, despídense da bela localidade polo barrio das monxas de Zubiurrutia. O itinerario adianta unha pequeña área de descanso, e tras achegarse ao ríou por un terrero chairo e sen complicacións, deixa atrás a depuradora de Ponte a Raíña. Chega entón unha dura subida, se cabe, o tramo más complicado da xornada, pola que se chega á contorna da A-12, denominada para ruborizo de moitos expertos na ruta milenaria autovía de o Camiño. Pero nesta ocasión o asfalto evítase grazas a unha empinada pista de terra, en cuxo alto xa se divisa Mañeru (17,9 kilómetros a Estellla), a primeira parada da etapa.

Os romeus chegan a este núcleo de tradición vinícola e afamadas tabernas después de exceder un cruceiro do século XVI situado á súa entrada. O percorrido urbano continúa por a rúa de a Esperanza e a praza dos Foros para abandonar o enclave de orixe medieval, onde os viaxeiros acharán tanto servizos hostaleiros (albergue privado e casa rural) como médicos, pola rúa Forzosa, denominada así porque se encamiña cara ao cemiterio. Desde o camposanto, e xa por pista -e nalgúns intervalos por sendas-, o itinerario afronta un belo tramo de case tres kilómetros que discorre entre parcelas de cereal, viñas e oliveiras e desde o que xa non se perda de vista Cirauqui, próximo destino, situado nun outeiro. De todos os xeitos, antes de chegar ao núcleo os camiñantes podrán facer un alto e repoñer forzas nun área recreativa.

Deterse en Cirauqui

E é que a localidade de Cirauqui (15,4 kilómetros a Estella), que na Idade Media e ante o florecemento das peregrinacións contó xa cunha hospedaxe para peregrinos, non dá tregua aos camiñantes más esixidos.

Unha sucesión de rúas empinadas conforman este belo pobo -uno dos de maior encanto do trazado xacobeo en Navarra-, que conta con todos os servizos para os romeus, como bares, panaderías, ultramarinos, farmacia, caixeiro ou un consultorio médico. Nunha primeira subida, os romeus atravesarán unha porta da antiga muralla pola que accederán ás súas rúas e prazas más xenuínas. Desde elas, e tras subir por unhas escaleiras a man dereita que se desvían do itinerario xacobeo, alcanzarán a igrexa de San Román, fermoso templo románico con reminiscencias árabes do século XII, cuxa portada garda relación coa de Santiago de Ponte a Raíña e coa de San Pedro da Rúa de Estella, probablemente por ser do mesmo autor. Na contorna do templo áchase, además, o albergue privado Maralotx, con capacidade para 28 persoas. Tras descender de novo os chanzos, os camiñantes deberán seguir as frechas amarelas que lles conducen, a través dun arco, ao interior do concello barroco (onde poden selar a credencial) para continuar, xa en descenso, e por rúas de diferente anchura, cara á saída do lugar, onde lles esperan dúas agradables sorpresas. O Camiño de Santiago utiliza nalgúns tramos desta etapa unha antiga calzada romana cuxos restos principais aún son visibles neste lugar. Desta forma, e mentres se pisa (no bo sentido) a historia, os camiñantes achegarseán, entre filas de cipreses, ata unha ponte da mesma épouca, transformado no século XVIII.

A lenda do ríou

Salgado A autovía sae entón ao encontro dos peregrinos, que a salvarán por un seguro paso superior. Acto seguido, e nun tobogán que se desliza primeiro por pista e después por unha senda que nalgúns tramos aún conserva o empedrado romano, chegarán á ponte medieval dun só arco de Dorrondoa, rehabilitado. Tras atravesar outra ponte de madeira o itinerario sortea a autovía e desemboca nunha estrada local que conduce a Alloz. O percorrido segue paralelo ao asfalto pola súa marxe esquerda e atravesa o viaduto da canle de Alloz, gran obra de ingeniería construída entre 1939 e 1940 para conducir a auga desde este encoro ata a central de Mañeru. Pouco después, a ruta xacobea xa beira ao ríou Salgado, protagonista dun dos párrafos más ácidos do Códi Calixtino. Según a lenda, os navarros instaban os romeus a que fixesen beber aos seus cabalos desta auga, a cal, polas súas características salgadas, lles hacía morrer.

O libro medieval o describía así: "Polo lugar chamado Lorca, pola zona oriental, discorre o ríou chamado Salgado: ¡coidado con beber en él, nin tú nin o teu cabalo, pois é un ríou mortífero! Camiño de Santiago, sentados á súa beira, atopamos a dous navarros afiando os coitelos cos que solían desollar as caballerías dos peregrinos que bebían daquela auga e morían. Preguntámoslles e respondéronnos mentindo, que aquela auga era potable, polo que demos de beber aos nosos cabalos, dos que ao momento morreron dous, que os navarros desollaron allí mesmo" (Capítulo VI do libro V do Códi Calixtino).

Pola ponte, ata Lorca

Tras atravesar a ponte, coñecido como o do Camiño Real, o trazado continúa primeiro por unha senda e, posteriormente, por un paso subterráneo que salva de novo a autovía. Avánzase outros metros por asfalto para regresar a continuación a un agradable carreiro que se toma á esquerda e que conduce aos camiñantes ata Lorca (9,3 kilómetros a Estella). Esta localidade, de escasos 100 habitantes, e onde se conservan dous albergues privados, háxase íntimamente ligada á ruta xacobea. De feito, xa no século XIII albergaba un hospital de peregrinos. O seu templo de San Salvador (século XII), de románico rural tardíou, conserva además unha figura barroca do Santiago peregrino. A ruta atravesa o enclave de punta a punta a través da rúa Maior e enlaza, a continuación, cunha estrada local, desde onde se divisa o Montejurra, escenario durante a transición españonda dun dos seus episodios negros. Foi nesta cima onde dous seguidores do partido carlista (movemento político tradicionalista e legitimista xurdido en España en o século XIX e que pretende o establecemento no trono dunha rama alternativa da dinastía de os Borbóns) foron asasinados en 1976 a mans de pistoleiros ultradereitistas.

A intres por pistas, e outros por sendas, o camiño discorre por unha zona de cultivos salpicada de cerros e, tras cruzar novamente a autovía por un paso subterráneo, chega a Villatuerta, antesala de Estella (a 4,6 kilómetros). Esta localidade, en constante crecemento debido, en parte, ao seu cercaníá a autovía, recibe ao peregrino cun itinerario urbano que lle rende honras. Primeiro pola rúa Camiño de Santiago e después pola Praza do Peregrino, chégase á contorna da rúa San Ginés, que conduce aos romeus á ponte románico-medieval que divide o pobo. Tras excedelo e alcanzar a rúa Nova chégase á igrexa gótica da Asunción e á praza contigua, que acolle a estatua de san Veremundo, abade de Irache e patrón do Camiño de Santiago en Navarra, e de quen Villatuerta presume ser o seu berce. O percorrido abandona o enclave polo Camiño de Estella para continuar trazado por un carreiro chairo e en curva que se achega ata a ermida de San Miguel (século X), único resto dun antigo mosteiro medieval e unha das primeiras igrexas prerrománicas do Pirineo occidental.

No templo, sempre aberto aos camiñantes, moitos romeus deixan escritos nos seus interior desexos e pensamentos, un sinfín de peticións que se gardan durante meses. En Estella Tras descender de novo cara á ruta oficial (para chegar á ermida hai que desviarse uns metros do Camiño) chégase a un merendero ao pé da NA-132, estrada na que falleció no 2002 a peregrina canadense Mary Catherine Kimpton. Un monumento de pedra co lema «Poida ela camiñar sempre sobre os campos de ouro» lembra este trágico accidente, que forzó ás autoridades para evitar que o trazado cruzase a estrada. Na actualidade, un paso subterráneo evítao. A etapa entra na súa recta final e xa enfila cara a Estella. Aos peregrinos tan só restarllesá cubrir unha senda, cruzar o ríou Ega por unha ponte peonil e seguir o seu curso ata esa histórica localidade.

En bicicleta

Os bicigrinos non acharán problema en cubrir esta sinxela etapa polo trazado orixinal. Tan só aconséllase botar pé a terra nos tramos de calzadas romanas. Antes de chegar a Cirauqui atoparán algún itinerario conflitivo polo arcilloso do terreo, ao acumularse moito barro tras fortes choivas. Neste enclave, e debido ás súas empinadas costas, hai unha variante -también señalizada- que lles permitirá evitar subir ata o alto do outeiro. Tras afrontar un primeiro ascenso, e mentres os camiñantes dirixirseán cara ao único arco que aún consérvase das murallas, os ciclistas podrán virar á esquerda e bordear o pobo. No descenso xa enlazarán co outro itinerario.