Ribadeo - Lourenzá

A Ponte dos Santos une Galicia e Asturias

O Camiño do Norte, ou Camiño da Costa, pisa terras galegas ao cruzar o Ponche dous Santos, en Ribadeo. Confluencia dos romeus que iniciaron a peregrinación en calquera outra localidade do Cantábrico cos que arrincan allí o paso, a vila non llo pon fácil pola deficiente señalización, extremo que se emenda ao cruzar o centro urbano.

O más común na primeira etapa en Galicia, na provincia de Lugo, é prolongar o itinerario ata Lourenzá, núcleo de orixe medieval e de relevante patrimonio histórico. Supón un treito de 29 kilómetros, con catro albergues no percorrido, aínda que cun tramo intermedio duns 16 kilómetros sen servizo algún, nin sequera bares.

A dificultade do trazado é alcanzable, aínda que sí habrá que ir precavidos de dúas subidas especialmente duras: unha na Ponche-Arante e outra ao final da etapa, no límite entre Barreiros e Lourenzá.

¡Atención peregrino!: Ao entrar en Galicia a parte aberta da señao indica a dirección correcta.

A etapa (29 kilómetros)

A histórica vila de Ribadeo é a porta de entrada do Camiño do Norte en Galicia. Orixinalmente, os peregrinos embarcaban na veciña localidade do entón Reino de Asturias, Castropol, para cruzar a ría de Ribadeo. Esa tradición –ou obligación- cayó en desuso coa construcción das modernas infraestruturas que vertebran ambas as Autonomías. Na actualidade, o impoñente Ponche dous Santos elimina as fronteiras naturais tendendo un paso de algo más de 600 metros sobre a ría ribadense, custodiado polas capelas de San Román, na marxe asturiana, e a de San Miguel, en Ribadeo, de ahí o nome sacro da ponte. Por él cruzan agora a maior parte dos romeus, aos que pode meter en más dun aperto o cambio de orientación das señales do Camiño, xa que en Asturias a parte más pechada da señao xacobea –considerada allí unha estrela- apunta a dirección a seguir, mentres que o habitual é tomar a marca como unha vieira, isto é, o feixe representativo da cuncha é a que guíaos pasos do viaxeiro.

Cruza pois a ponte co Cantábrico á súa dereita e o núcleo ribadense á esquerda. Uns vinte metros más adiante, ao pasar a ponte, habrá que poñer especial atención e desviarse á dereita por unha pequeña rampla e realizar a continuación un xiro de 180 graos á dereita (frecha na calzada), enfilando a marcha de novo cara ao Ponche dous Santos, esta vez pasando baixo os alicerces da marxe galega. Na columna de hormigón hai dúas direccións a tomar: á esquerda conduce ao albergue de peregrinos e á fermosa zona de Ou Cargadeiro; e á dereita cara ao centro da vila, en dirección a Lourenzá. Seguindo esta última, itinerario da etapa, alcanza inmediatamente a capela de San Miguel, un pequeñou templo a cuxos pés se atopa o porto deportivo. É a Estrada do Faro, que entronca coa avenida Leopoldo Calvo Sotelo, en dirección cara ao núcleo urbano, onde a señalización é precaria. En caso de dificultade, unha boa opción é dirixirse á oficina de Turismo para valerse dun rueiro e recibir a información precisa sobre a ruta. Con todo, detállanse a continuación as rúas polas que discorre ata a saída da localidade, xa balizada con mouteiras, placas e as habituais frechas amarelas. Así pois, ao final da avenida Leopoldo Calvo Sotelo vira á esquerda pola rúa Rodríguez Murias e, de fronte, pola rúa V. Bierzo, desde onde se divisa o Cantón e a emblemática Torre dous Moreno. Xira antes de pisar a alameda á dereita pola rúa San Francisco, cruza a avenida de Asturias e xira de novo á dereita pola rúa Diputación, xunto ao centro de saúde. Continúa recto pola rúa San Lázaro –existió unha malatería datada do século XIV- e chega ao campo de fútbol, onde habrá que tomar á esquerda (27 kilómetros a Lourenzá). A partir de allí, as señales son totalmente visibles e non habrá dificultade para orientarse.

É o momento de despedirse do mar, non sen antes facer un alto no Camiño para visitar e coñecer Ribadeo e o seu patrimonio. A demora no itinerario merece a pena.

Primeiro repecho da ruta

Afástase a senda da cidade por estradas locais e pasa baixo a vía de o tren en dirección a Ove. A igrexa desa parroquia (uns metros á esquerda na ruta) loce na súa fachada a Cruz de Malta, identificativa dos cabaleiros desa orde. También pode verse no retablo maior e o pendón parroquial. E é que a Orde de Malta, militar e hospitalaria, daba cobertura, estratégicamente situada nos camiños de Galicia, a todos os peregrinos que se dirigían a Compostela.

Ao pasar o templo xorde o primeiro repecho da etapa. Deixa o peregrino durante o ascenso o cemiterio parroquial á súa dereita e alcanza allí unha boa panorámica da ría e os municipios limítrofes, más espléndida aínda tomado un desvíou á dereita superado o camposanto, que conduce cara ao miradoiro de Santa Cruz.

De novo na senda, antes de finalizar a subida, verá o camiñante á esquerda unha frecha amarela, vacilante, pintada nunha torreta do tendido de alta tensión xunto a un desvíou por un paso de terra. A dirección correcta é seguir de fronte, pola estrada asfaltada que transita desde Ove.

O viario chega a un cruzamento que se toma á esquerda. Nesa intersección, semioculta entre árboles, sitúase a Fonte do Valín, un manancial ao que acoden numerosos veciños pola calidade da auga e unha boa zona para o refresco do peregrino.

A seguinte referencia é un pequeñou tramo de terra, ata o lugar de Ríou de Ramos e a entrada na parroquia ribadense de Cubelas, pola estrada comarcal LU-P-5207. Allí comeza un pequeñou ascenso, en cuxo ecuador vírase á esquerda, cruzando a calzada, para penetrarse nun tramo de terra que se incorpora, más adiante, ao mesmo viario xunto a un núcleo de casas. A continuación, unha leve pendente favorable dirixe a ruta cara á aldea de Vilela. Antes do desvíou (dereita) topa o romeu á súa esquerda con péqueaña capela do Carmen, unha sinxela construcción popular rodeada por un muro baixo. Na bifurcación están indicados os establecementos hostaleiros Casa Doñano e A Pena Vilela, a escasos metros. A primeira é un hotel e casa rural con tarifas moi afastadas das hospedaxes xacobeas; a segunda, ao pé do Camiño, é un mesón de comidas típicas, con  un prezo duns 9 euros o menú. Además, os responsables do local xestionan o albergue municipal, contiguo ao mesón e antiga escola de Vilela. Esa será a última venda que achará o romeu nos próximos 16 kilómetros, ata case alcanzar Lourenzá.

Segue logo en subida cara ao lugar de Celeiros, probablemente un dos puntos más fotografados polos viaxeiros urbanitas, pasmados ante a proximidade do vacún nos prados linderos. O seguinte lugar é Vilar, onde se toma á dereita por un camiño de terra, flanqueado pola LU-133 e monte, sobre un treito de algo más dun kilómetro que pode estar moi embarrado con choiva debido ás escorrentías. A uns 15 metros á esquerda do itinerario atópase allí a igrexa parroquial de San Vicente de Cubelas, datada de 1774. Alberga no seu interior media ducia de retablos e un reloxo de sol na fachada (1795).

Santuario de Nosa Señora das Virtudes

A pista forestal baixa ata A Ponche-Arante (17 kilómetros a Lourenzá), un lugar onde se fraguó e escribió a historia da comarca. Por iso, parada obrigada no Camiño: o romeu cruza a ponte sobre o ríou Grande e alcanza o santuario de Nosa Señora das Virtudes, cuxo orixe se remonta á primeira metade do século XV. O calado histórico e cultural da ermida vén dado polos seus valiosos frescos e murais descubertos fai apenas 40 añvos, así como por ser epicentro das rebelións veciñais contra a invasión das tropas napoleónicas en 1809, acaudilladas por François Fournier. Así recólleo unha placa conmemorativa nos muros da igrexa gótica, en cuxas inmediacións se fundó un hospital de peregrinos a mediados do século XVI (na casa de en fronte dispoñen das chaves do templo para aqueles que desexen visitalo).

Desde A Ponche iníciase o primeiro ascenso duro da xornada. Cun xiro á dereita e acto seguido á esquerda, tómase por un camiño empedrado, moi embarrado con choiva, que pon a proba as pernas. A base de empuxe alcánzase unha pista de asfalto xunto a un área de descanso que dispón de fonte, aínda que non é aconsellable o consumo da súa auga.

Entrada no concello de Barreiros

Remontada a cota, de novo por camiños forestais, entra no concello de Barreiros (13 kilómetros a Lourenzá). Desde o alto divísanse xa os terreos de pastos e gando, no val que forma o ríou Porto Bragán.

O primeiro término que atravesa o itinerario nese municipio é a parroquia de Vilamartín Pequeno. Na marxe da calzada hai unha fonte de auga potable para o uso dos peregrinos, antes de chegar á igrexa de San Xoán Degolado.

Tras uns centos de metros en descenso, o trajinero cruza o ríou e inicia unha costa empinada, non moi extensa, que conduce a Vilamartín Grande -pertencente á parroquia de San Xulián de Cabarcos- pasando xunto á capela do Carmen, do século XVII. También hai fonte de auga potable e os veciños adoitan facilitar allí o avituallamiento do viaxeiro, sabedores do treito pateado sen establecementos hostaleiros.

Seguindo o Camiño, cruza a estrada de Barreiros-Trabada (LU-P-6103) para baixar xa cara a Gondán e o seu albergue de peregrinos municipal. Conta con máquina expendedora de bebidas, un pilón exterior e zona de descanso. También nesa zona atópase unha pequeña capela en honra á Virxe do Pilar, coas imáxenes da virxe e de Santiago Apóstol.

Se se opta por proseguir a marcha ata Lourenzá (7 kilómetros), continúao descenso ata a parroquia de San Xusto de Cabarcos, ao outra marxe do ríou Puxigo. É un bo sitio para recobrar reforzas, no bar A Curva e o seu restaurante, máxime cando se trata do primeiro local desde Vilela. Oferta un menú abundante por 10 euros e os seus responsables también xestionan o albergue de San Xusto, xunto ao bar, además do de Gondán.

Más adiante, uns pasos afastada do itinerario, pódese visitar a igrexa de San Xusto, anterior ao añou 900, na que destaca un retablo barroco de 1753 e o seu imaginería, como o Apóstol Santiago Peregrino. También allí atópase un cruceiro en recordo da capela do Bo Suceso, destruída en 1984.

O Camiño se desvía antes á esquerda, por unha pista de terra, nunha bifurcación na que un pozo protexido por Patrimonio permanece intacto xusto no medio da calzada. Ideéntica distinción ostenta unha palleira típico, construído en pedra, e pertencente á mesma leira que rodea o viaxeiro (5 kilómetros a Lourenzá).

Última rampla con gran pendente

Pouco resta xa de etapa, aínda que sí unha última subida bastante dura sobre un firme de terra e grava. Coroado o ascenso por unha rede de pistas forestais alcánzase o concello de Vilanova de Lourenzá. Un panel despide ao romeu do municipio de Barreiros e, tras un bo treito en suave descenso, chégase a unha estrada asfaltada desde onde se divisa ao fin a impoñente fachada da igrexa de Santa María e o mosteiro de San Salvador.

Continúá baixada ata o campo de fútbol (esquerda) e a modesta capela de Santa Cruz, onde se toma á dereita por outro ramal de terra que torna nun carreiro estreito e inclinado ata unha rampla de cemento aínda con maior pendente. Pés de chumbo neste punto, porque, como apreciará o camiñante, mesmo se instalou un pasamanos metálico para facilitar o paso. Desemboca na estrada xeral. Cruzándola, accédese ao centro da vila polo Ponche dá Pedra, de orixe medieval e un só arco, que conduce ao núcleo urbano superando o ríou Baos, afluente do afamado e salmonero Masma.

O albergue está emprazado nas inmediacións do Camiño (rúa Campo dá Graza), no centro de Lourenzá, población que conta con todo tipo de servizos.

En bicicleta

Etapa levadía para os ciclistas, que só atoparán dificultade na subida desde A Ponche-Arante, polo firme empedrado, e a cima final desde San Xusto (Barreiros) ata entrar no término municipal de Lourenzá.

También pode atopar tramos moi embarrados, especialmente con choiva, entre Vilela e A Ponche. A ruta alternativa discorre pola estrada LU-133, ata chegar á ermida de Nosa Señora das Virtudes.