Ferrol-Pontedeume

Puerto de Curuxeiras, punto de partida del Camino Inglés

A primeira etapa do Camiño Inglés –ou Irlandés- comeza a beiras do Atlántico, no porto de Curuxeiras de Ferrol. É unha xornada silueteada pola costa Ártabra, ata a súa meta en Pontedeume. A rada interior da urbe naval, xunto á da Coruña, históricamente lugar de desembarco de peregrinos vindos do norte e oeste de Europa, é punto de referencia desde as primeiras marchas a Compostela, datadas do século XII e auspiciadas nos albores do Camiño pola orde hospitalaria do Espíritu Santo (Sancti Spiritus, fundada ao redor de 1175 por Guido de Montpellier en Francia). Mostra diso é que ao longo deste percorrido, como outras peregrinacións, os topónimos de Malata e Magdalena repítense en diversas ocasións en referencia aos lugares onde permanecían os romeus moribundos, o primeiro, ou os emprazados en corentena, o segundo.

O peregrino encara unha xornada suave na primeira metade do treito, aínda que más escarpada a medida que se afasta das moderadas pendentes nos márgenes da ría de Ferrol. Do porto medieval e o contiguo trazado racional do barrio departamental da Magdalena, expoñente da Ilustración, a senda, ben señalizada na maior parte da etapa, conduce progresivamente cara a unha altitude modesta, inferior aos 200 metros, para descender de novo ata o nivel do mar, na desembocadura do Eume, onde se sitúa a lendaria vila dos Andrade e unha das portas de entrada ao parque natural das Fragas, ecosistema único en Europa e mostra do bosque atlántico.

Especialmente con choiva, o Camiño presenta varios tramos embarrados que complican o percorrido a pé ou en bicicleta. Con todo, o asfalto ou viarios con firme de grava predominan na ruta, recuperada e señalizada a comezos da década dos noventa.

Ata tres cascos históricos atravesa a etapa inaugural do trazado Inglés, a saber, Ferrol, Neda e Pontedeume; cada un deles con recunchos centenarios que atesouran gran valor arquitectónico e cultural.

Nin o avituallamiento nin os servizos serán un problema nesta etapa, con todo tipo de establecementos nun estreito radio de acción, senón ao pé da senda.

A etapa (27 kilómetros)

O itinerario do Camiño Inglés comeza no Concello de Ferrol, concretamente no porto de Curuxeiras (kilómetro 0). Este punto de partida de peregrinación a Santiago, según fontes consultadas do Consorcio do Camiñou Inglés, surgió como un destino de fortuna, xa que era o porto da Coruñao que ostentaba o permiso aduaneiro para a descarga de mercancías e pasaxeiros. Con todo, as inclemencias do tempo obrigaban a miúdo a buscar refuxio na rada ferrolá –ou outros portos menores da zona-, que finalmente se constituyó como destino. É neste emprazamento de orixe medieval (século XI) onde o romeu inicia a marcha. Allí sitúase unha oficina municipal de Turismo que, con todo, só está aberta os sábados e domingos, aínda que a atención ao público esténdese a todos os días da semana en épouca estival ou Semana Santa.

O Camiño penétrase polas maltreitas callejuelas de Ferrol Lanuxe, xerme da actual urbe naval e declarado Ben de Interés Cultural (BIC). Atravesa o barrio pola rúa Curuxeiras para incorporarse (xiro á esquerda e suave repecho) á rúa San Francisco, cuxa igrexa delimita o barrio vello e a ordenación neoclásica da Magdalena.

Apenas uns pasos más adiante, á esquerda déixase o parque Reina Sofía (antigo horto dos frades franciscanos) e á dereita o Parador de Turismo, os Xardíns de Herrera e, a continuación, o antigo edificio de Capitanía. A ruta continúa por a rúa Real para penetrarse no barrio da Magdalena, exemplo do urbanismo racional da Ilustración.

A praza do Marqués Amboage, en honra ao ilustre ferrolán Ramón Pla e Monge, á esquerda do Camiño e onde se atopa a capela de Dores (século XVIII), marca a entrada no núcleo más céntrico da cidade. A esta altura, merece a pena desviarse uns metros á dereita para visitar a concatedral de San Julián (San Xiao), patrón da cidade (7 de xaneiro), situada na rúa da Igrexa e próxima ao mercado de abastos. Además de ser o enclave relixioso más importante da cidade, o peregrino podrá facerse allí coa credencial do Camiño, previo pago de 80 céntimos de euro.

Praza de Armas

De volta á ruta, a rúa Real pasa por diante da praza de Armas e o palacio municipal, erixido en 1953. A senda discorre a continuación por cálea Carmen, a praza do Callao e o Cantón de Molíns, ata a igrexa das Angustias, outro dos templos neoclásicos de Ferrol. Xa no barrio de Esteiro, pásase por diante dos estaleiros de Navantia –antiga Bazán-; o Terzo Norte, unha das unidades emblemáticas do Corpo de Infantería de Mariña cuxo cuartel foi fundado en 1771, e o Campus Universitario de Esteiro (esquerda).

Unha leve pendente enfila o traxecto cara ao barrio de Caranza a través dun paseo con carril bici ao bordo da ría, ata chegar ao polígono industrial da Gándara. Alcánzase entón o concello de Narón (20 kilómetros a Pontedeume / 110 a Santiago), o cuarto municipio más poboado da provincia da Coruña. Conta con todos os servizos –aínda que non ao paso do Camiño-, incluso un establecemento de guarnicionería (Comercial 2000, teléfono 981 384 848) para a ruta dacabalo, e venda e reparación de bicicletas (Ciclos Roca 981 313 674 e Bici Total 981 370 850, ambas as situadas no límite entre Ferrol e Narón).

Tras atravesar o scalextric da avenida das Pías, chégase a un desvíou á dereita para seguir pola avenida do Mar. É un traxecto chairo que serpentea a marxe da ría ata chegar a unha rotonda na que se toma á esquerda en subida. Poucos metros después, un xiro á dereita dirixe a ruta por un paso elevado ao que sucede un estreito camiño de grava, paralelo ao trazado ferroviario. Comparte tramo co Camiñou a San Andrés de Teixido (Cedeira).

O carreiro cruza cara á esquerda a vía de o tren por un pequeñou túnel para chegar a unha zona urbanizada, que conduce á rúa dá Pena. Neste punto, atópase unha dobre señalización do Camiño, con frechas amarelas (cara a unha pendente de terra) e o mojón coa vieira. Este último señaliza, de fronte, o trazado Xacobeo, recomendación a seguir. Son uns centos de metros en subida que, unha vez culminados, encamiñan a ruta cara ao mosteiro de San Martiñou de Xuvia (O Couto).

Allí a parada é obrigada, aínda que non sempre está aberto ao público. Fundado a finais do século VIII e reconstruído no XII co patrocinio da Casa de Trava, foi priorado da abadeía de Cluny (Borgoña) e un dos mosteiros más influentes do norte de Galicia. É o monumento más representativo de Narón. Conserva a igrexa románica e, fai algo más de tres décadas, unhas obras de restauración descubriron varios sepulcros medievais, entre eles, o do cabaleiro Rodrigo Esquíou, datado do século XV. También no interior, unha colección de medio centenar de capiteis e canecillos locen figuras vexetais, monstros e alegorías ao inframundo, de estilo compostelán. O mosteiro era destino de retiro de fillos de reis e membros da alta nobreza.

Sobe fronte á entrada do cenobio unha pista de asfalto, por onde continúá senda ata enlazar co camiño de Ou Salto, de terra, que también comparte treito coa peregrinación a Teixido. A ría móstrase á dereita do camiñante e a ponte da autoestrada AP-9 á súa fronte. O paso forestal, de terra e pedra, presenta bo firme ao comezo, aínda que o lodo, en días chuviosos, complica a marcha uns metros más adiante. Deriva nun paso elevado peonil que hai que cruzar para penetrase de novo nun trazado de terra. Rodéase a continuación, por detrás, a central oéctrica de Fenosa para enfilar outro chan pedregoso, duns 200 metros, que entronca cunha pista asfaltada, señalizada con frechas amarelas pintadas a spray e que indican un xiro á dereita en costa abaixo.

Chégase de novo ao nivel do mar, á ribeira, onde o Camiño atopa o muíño de mareas das Aceñas, datado do século XVIII. O final dese tramo, cun xiro á dereita, é a concorrencia cun viario asfaltado que leva ao paseo da Riveira e que deixa á marxe esquerda a industria metalúrgica Megasa. De pracenteiro percorrido, habilitado para peóns, carril bici e amplas zonas verdes, continúa por a moderna ponte peonil de dous arcos. Unha vez cruzado, éntrase no concello de Neda. O primeiro que se atopa o peregrino é o albergue público (14 kilómetros a Pontedeume / 104 a Santiago).

O itinerario renóvase por outro tramo de paseo que percorre a cara oposta da ría, ata chegar a un armazón de pontes de madeira sobre as marismas do ríou Belelle. A igrexa de Santa María de Neda flanquea o Camiñou do Paraíso, vía de acceso ao centro da vila. Ao deixar atrás o templo –alén da calzada hai un ciber con máquinas expendoras- e tras o paso por unha ponte de madeira de reducidas dimensións, aventúrase a ruta polo mencionado Camiñou do Paraíso.

Locen xa pola rúa Real, señalizada coa vieira sobre o pavimento, as casas asoportaladas dos séculos XVII e XVIII que conducen cara á Torre do Reloxo (1786), antigo hospital de peregrinos do Espíritu Santo e actualmente casa consistorial.

Desmarcándose uns metros do Camiño, cara á estrada xeral (AC-115), o núcleo nedense conta con bares, restaurantes, ultramarinos, supermercado, bancos e ferretería, entre outros servizos.

Pero seguindo pola rúa Real, cara á rúa do Castro, hai unha tenda de alimentación Coviran e, más adiante, o establecemento con tenda e bar Casa Rívos. Supón un pequeñou desvíou de apenas uns metros, pero necesario para visitar a igrexa de San Nicolás (XIV).

Marcha atrás

Retrocedendo sobre os pasos, retómase o Camiño pola praza dá Reitoral e a avenida Morgado. Na intersección coa avenida de Castelao, atópase o bar Hermida, local que ofrece almorzos para peregrinos ou bocadillos a calquera hora da xornada. Un suave descenso atravesa baixo a enorme ponte da autoestrada –coa estación de tren ao fondo- para virar a continuación cara á esquerda e iniciar un ascenso ata a estrada xeral. Avanzados un centenar de metros sobre a AC-115, crúzase á esquerda para seguir a continuación por Fábrica de Labora. O trajinero enfróntase ao primeiro repecho duro da etapa. Ao culminar, a panorámica da ría de Ferrol xustifica o jadeo da subida.

Unha baixada conduce a continuación ata Ou Puntal de Arriba. Tras desvíou á esquerda, por Conces, chégase a unha bifurcación que se toma también á esquerda, ata unha fonte de auga potable e un lavadoiro. É o inicio do concello de Fene (9 kilómetros a Pontedeume / 98,5 kilómetros a Santiago), localidade industrial que alberga os estaleiros e talleres de Astano (agora Navantia). Do mesmo xeito que Narón ou Neda, o de Fene é un municipio que conta con todo tipo de servizos. Accédese ao núcleo pola rúa do Campo. Á dereita do itinerario déixase a Casa dá Cultura do municipio e tómase pola rúa dá Casa Vella. É un treito correctamente señalizado, aínda que desemboca nun cruzamento á esquerda que habrá que refugar para seguir á dereita, cara ao entroncamento coa estrada nacional 651. Só hai que cruzala para seguir a ruta. É esta unha zona de bares onde é posible o avituallamiento. A marcha continua por diante da casa consistorial (un área que aglutina os servizos de Correos, centro de saúde e Policía Local). Ao finalizar a rúa vírase á esquerda e, acto seguido, á dereita (por Gerardo Díaz).

O Camiño afástase do centro urbano sobre un viario asfaltado onde unha casa particular loce ao pé do seu muro unha frecha indicadora formada por vieiras e unha placa que indica a peregrinación a Compostela. Ao redor dun kilómetro más adiante alcánzase o lavadoiro de Mundín, que marca un xiro á esquerda e unha subida ata un desvíou de terra, á dereita. É o Camiñou Real. (Para visitar a capela de Santa Ana habrá que continuar pola pista de asfalto uns cen metros).

Como nos treitos anteriores, o paso complícase especialmente con choiva. O carreiro forestal, de pronunciadas pendentes, atravesa cunha curva de 90 graos baixo a ponte da autoestrada. Segue ata Rego dá Moa e discorre por unha estreita serventía de hortas, por detrás da gasolineira. Paralelo á estrada nacional, xorde un paso de terra recentemente aberto no polígono industrial de Vilar do Colo, o punto más elevado da etapa, próximo aos 200 metros de altitude.

Xa no recinto empresarial, un cartel advirte dun desvíou provisional por obras. Enfronte á señalización, atópase unha estación de servizo con cafetería e tenda, aberta todos os días. Ao finalizar o polígono -seguindo os indicadores de desvíou provisional­- alcánzase un camiño ao bordo do monte, no límite das obras do área industrial. Séguese á dereita e, de inmediato, á esquerda para desembocar nunha calzada de asfalto. Cun xiro á dereita, crúzase por encima a autoestrada AP-9. Este tramo pertence xa ao concello de Cabanas (2 kilómetros a Pontedeume / 91 kilómetros a Santiago). O seguinte lugar é Pena do Pico, onde se enlaza de novo coa estrada.

Tras pasar unha zona de muíños e un arroio, no lugar de Ou Val, chégase á estrada xeral de Cabanas, que é preciso cruzar para seguir a ruta, xunto a un vello chalé modernista. Neste punto, un desvíou de apenas uns metros cara á dereita, sobre a mesma estrada xeral, conduce ao muíño Sucursal do Priorado –aínda en funcionamento, pódese visitar- e a a igrexa de San Martiñou do Porto, de bela portada de estilo barroco tardíou, construída en 1788 por orde do arcebispo Bartolomé Raxoi e Losada. Unha imaxe ecuestre de San Martiñou custodia a entrada ao templo.

De novo na senda, uns peldañvos xunto a unha fonte dirixen a marcha ao túnel da vía de o tren nun descenso pronunciado. Ante o peregrino móstrase entón a praia da Magdalena e o fabuloso piñeiral de Cabanas, en pleno estuario do Eume; un bo sitio para o refrixerio xa que é unha zona con varios locais hostaleiros e un supermercado que conta con máquinas expendedoras no exterior. También tópase o camiñante co apeadeiro do tren e as indicacións á oficina de turismo do municipio, a poucos metros de allí. Seguindo o paseo, bordeando o piñeiral, os últimos pasos da etapa, alcánzase a ponte sobre o ríou Eume, construído co patrocinio de Fernán Peres de Andrade, Señor de Pontedeume, no século XIV.

A ponte sobre o Eume foi unha infraestructura de grande relevancia desde o Medievo

Unha vez cruzado a ponte secular, que deixa á súa marxe esquerda o parque natural das Fragas do Eume, chégase ao fin da etapa, no núcleo da vila de Pontedeume (19 kilómetros a Betanzos / 89 kilómetros a Santiago). Xusto ao deixar a ponte, á dereita, está situado o albergue público de peregrinos. Trátase dunha edificación de planta baixa e de pedra, nas inmediacións da lonxa e o pabellón polideportivo. Para acceder ao albergue é preciso chamar ao 682 469 004 (de luns a venres) ou ao 626 352 069 (sábados, domingos e festivos).