Fisterra-Muxía

A etapa pódese cubrir en ambos sentidos

É, sen dúbida, unha das etapas más belas desta ruta. Con ela pódense enlazar os dous santuarios meta do percorrido. Esta prolongación costeira non conta na historia cun amplo soporte documental xa que ao longo dos séculos non foron moitos os peregrinos que se decidiron a cubrir o percorrido. Con todo, a puxanza dos últimos añévos notable e, así, durante o verán, o tráfico de camiñantes é elevado. Además, o itinerario pódese realizar en ambos os sentidos, o que incrementa a demanda. Esta é a razón pola cal a cuncha das mouteiras sitúase cara abaixo coa intención de non indicar direccionalidad. Con eles só remarca que o peregrino continúa por o traxecto correcto.

A xornada é de sinxelo tránsito a pesar de que o itinerario entre Lires e o Facho de Lourido, no que se ascende en 9 kilómetros dos 18 aos 269 metros de altura, pode pasar factura a unhas pernas xa castigadas. Quen desexe acurtar a longa etapa pode facelo en Lires, a 14 kilómetros do inicio, onde, a pesar de non haber albergue, sí cóntanse diversas pensións e casas de turismo rural. É importante que os camiñantes se acordan de selar neste lugar a credencial. E, también, que repoñan forzas en él, xa que a continuación, non atoparán servizos.

A etapa (28 kilómetros)

Esta guía elixiu o sentido Fisterra-Muxía para cubrir a etapa costeira. Desde o albergue de Fisterra os camiñantes deberán retroceder ata a praia de Langosteira e comezar neste punto o longo itinerario. Se continúa de inicio pola estrada xeral ata o Hotel Arenal, onde unha pista asfaltada –ben señalizada cun mojón- xa lles desvía cara a a esquerda e diríxelles cara a un dos puntos con maior simbolismo xacobeo desta costa, a lendaria cidade romana de Dugium, que según a tradición áchase mergullada.

Hai documentos do século XI onde xa aparece citado este lugar. Además, o Códi Calixtino, a primeira guía de peregrinación cara a Santiago, también fai referencia no seu libro III a Dugium, e relaciónao coa tradición xacobea. O célebre manuscrito destaca cómo os discípulos do Apóstol que trouxeron os seus restos en barca desde Haffa pedíronlle á raíña Lupa, dueña de os terreos onde se levanta actualmente Compostela, que lles facilitase un templo onde eles habían colocado o féretro. Ela derívalles ao gobernador romano Filotro, residente nestas terras costeiras, quen seríao que os debería autorizar a poder enterrar o seu corpo no mencionado lugar. Os discípulos trasladáronse entón ata esta localidade de Dugium. Pero o legado, receloso, encarcéralles. Con todo, e según a lenda, un ángel libéraos do seu cativerio, polo que logran fuxir.

Na actualidade desde a praia de Duio aún pódense ver as ruínas que podrían pertencer ao asentamento romano ou prerromano. Non está claro cómo terminó o enclave orixinal baixo as augas. O lugar correspóndese na actualidade con San Martiñou de Duio, núcleo ao que se accede tras seguir a pista asfaltada. Unha das primeiras construcións coas que se atopa o peregrino é a súa igrexa parroquial, un templo do século XVIII, de sinxela nave rectangular e sacristía encostada. Posúe unha espadaña con dúas campás e un par de bancos de pedra. A entrada principal está coroada por unha imaxe de pedra de San Martiñou.

Por asfalto, e entre campos de cultivo, o camiñante prosegue trazado ata Escaselas, lugar con varios exemplos de hórreos, onde chégase tras pouco más dun kilómetro. Tras un xiro á esquerda, enfila entón cara a Hermedesuxo de Baixo, distanciado aún en 700 metros. Desde este punto parte a coñecida Variante de Rostro. Para elixir este itinerario habrá que continuar de fronte pola pista que cruza o val e que enlaza ao final cun carreiro de terra que bordea o agreste areal e que continúa cara a Castrexe e Padrís, onde se fusionaría con o itinerario oficial. Esta variante aforra dúas kilómetros pero discorre sempre por asfalto e a praia só adivíñase entre os piñeiros.

O trazado oficial continúa por un desvíou cara á dereita que leva ao camiñante ata San Salvador, lugar ao que se accede tras superar un cruceiro. O peregrino adianta un belo enclave rural, o hotel Dugium, e xa abandona péqueaña e coidada aldea. A vía milenaria avanza entón sobre firme de terra. Penétrase nun bosque por un tramo de aproximadamente 2,5 kilómetros que primeiro pica cara arriba, desde os 30 aos 110 metros, e, xa en descenso, aproxímase ata Rial. A ruta está ben indicada e se en algún lugar a falta de orientación da vieira pode levar a confusión esta se acompaña de señales brancas e amarelas que marcan o Camiño.

A seguinte parada é Buxán, unha nova aldea da parroquia de Sardiñeiro, aún no concello de Fisterra, onde os camiñantes son recibidos con dous hórreos. Tras un xiro á dereita, o peregrino excede un serradoiro, que dá paso, á súa vez, a un piñeiral. Avanzados uns metros sobre asfalto pódese admirar, a man esquerda, unha panorámica da agreste praia de Ou Rostro, co seu espectacular sistema dunar.

Este lugar sufriu de forma especial dúas dos tres grandes naufraxios ocorridos fronte á Costa da Morte. Se no añou 1987 era o tristemente célebre Casón, un mercante de bandeira panameña que transportaba 1.100 toneladas de produtos químicos, o que terminó encajonado nunha das puntas do areal, no 2002 esta praia foi unha das más afectadas polo fuel vertido polo petroleiro Prestige. Este buque provocó co seu afundimento una das maiores catástrofes ambientais. En Ou Rostro decenas de voluntarios axudaron a limpar o chapapote. Unha pista recta, onde también localizarseá un lavadoiro, conduce ao viaxeiro con celeridade ata Castrexe, lugar con hórreos onde o camiñante podrá facer un alto en casa Costureiro.

Posible alto en Lires

A ruta retómase por asfalto para continuar por pistas de concentración e alcanzar, en menos dun kilómetro, Padrís, lugar onde o itinerario oficial fusiónase coa Variante de Rostro. Neste punto volve contemplar a inmensidade do océano Atlántico precedido dun hórreo situado sobre as dunas, nunha das perspectivas más belas da etapa. Además, á saída do núcleo o camiñante penétrase por un dos tramos más agradecidos da xornada. Ao longo de dous kilómetros a vía discorre por un monte, con tramos de terra más pedregosos, metros intercalados de asfalto e pistas de mellor firme ao final. Chégase entón a Canosa. Desde este punto prolóngase a baixada cara a Lires. Pásase dos más de 70 metros a case nivel do mar.

O descenso iníciase sobre cemento aínda que, pouco después de adiantar unha fonte sen garantías sanitarias, o carreiro troca a unha pista de terra, de bela factura, aínda que pedregosa e con perigo de embarrarse tras un un período de fortes choivas. Habrá que estar atentos aos cruces para non despistarse. Tras deixar a man dereita o ríou Lires o camiñante bordea un belo maizal e encamíñase por unha auténtica alfombra de herba que lle deixa xa en Lires, belo enclave rural e principal sitio con servizos da xornada, o que hará que moitos repoñan forzas no lugar. 

A entrada faise por asfalto, deixando a man esquerda unha praza con mesas ao aire libre e unha fonte. Tras repousar diante duns paneis que repasan a tradición xacobea, o camiñante se sitúa diante de péqueaña igrexa de San Estevo de Lires, afeada polos cables que a rodean. O templo, de principios do século XVII, sustituyó a un anterior, probablemente medieval e que se achaba más próximo á beira da ría. O cruceiro da igrexa áchase no medio do núcleo.

Como curiosidade destacar que a ría de Lires, na que hibernan distintas aves, é unha das más pequeñas de Galicia. O peregrino serpentea polas rúas da población e adianta varios dos establecementos hostaleiros do núcleo –é importante selar neles a credencial se o peregrino quere durmir en Muxía-. Lires abandónase entre hórreos, en ascenso e después de deixar a man dereita outra área con mesas ao aire libre. A vía desemboca acto seguido nunha calzada pola que salva o ríou Castro. Ao outra marxe o peregrino xa se sitúa en o término municipal de Muxía. Comeza entón unha subida que alterna tramos de terra e asfalto e pola que se chega primeiro a Baosilveiro e, a continuación, a Frixe, dous enclaves que tan só rózanse. Neste último os peregrinos podrán desviarse para visitar unha notable igrexa de orixe románico, Santa Leocadia de Frixe.

O Camiño pica sempre cara arriba a partir dunha pista que atravesa un piñeiral e que tan só déixase brevemente para atravesar unha estrada e regresar ao mesmo firme. Desta forma chégase a Guisamonde, pequeña población desde onde a subida continúa sobre asfalto durante case dous kilómetros. Por esta estrada local alcánzase o seguinte núcleo, Morquintián, situado a más de 150 metros de altitude. Para ter unha referencia habrá que saber que Lires situábase a tan só 18. Neste núcleo aos camiñantes recíbelles un hórreo e un posterior cruceiro con pousadoiro (mesa de pedra que era parada obrigatoria nos enterros; sobre ela depositábase o féretro camiño do cemiterio mentres o cura rezaba un responso) e fonte contigua. A vía non se achega, iso sí, á bela igrexa do lugar, de fachada e nave románica, e que también conta con fonte e lavadoiro.

Confusa señalización

O peregrino despídese de Morquintián e tras outro kilómetro de trazado se sitúa ante o punto más problemático da xornada debido á súa errónea señalización. Nun cruzamento, un mojón oficial convida a continuar percorrido cara á esquerda –aínda que é certo que unha cruz situada no chan desanima a non continuar por este sentido–, por unha variante que, a continuación, non dispón de señalización. Por iso, recoméndase aos camiñantes continuar itinerario cara á dereita (hai frechas amarelas sobre o asfalto), por unha alternativa que, además, acurta a xornada en dúas kilómetros.

De todos os xeitos, se se segue cara á esquerda, o traxecto que habrá que seguir é o seguinte. Primeiro vírase á dereita por unha pista de terra clara que avanza sen señalización e desemboca posteriormente no asfalto. A continuación deberseá seguir cara á dereita en dirección ao cartel que sitúá o peregrino en Martineto. Por asfalto e, en descenso, avánzase ata Figueroa, población onde se perden as indicacións. Habrá que continuar ata dúas casas contiguas (a da dereita é a número 3) para proseguir polo camiño que separa a ambas. Nunha pedra hai unha frecha vermella. Leste pequeñou oco desemboca nunha pista de terra onde se suceden novas señales dese mesma cor.

A continuación o peregrino enfróntase a dúas cruces. O primeiro tómase á esquerda. Se o segundo también tómase cara a ese sentido desembocará na estrada que conduce cara á praia de Muxía, nun descenso desde o que se goza de belas vistas. Pero se se continúa cara a a dereita, a travesía termina enlazando co outro itinerario, co que arrinca desde o punto problemático cara á dereita e avanza polo Facho de Lourido. Se non se perden de vista as frechas vermellas a travesía converxe nun mojón, xusto antes do último descenso a Xurarantes.

A continuación, xa se continúa de forma conxunta ata Muxía. Se desde o cruzamento posterior a Morquintián proséguese cara á dereita a travesía iníciase por asfalto aínda que a pouco más de 300 metros xa se desvía cara a a esquerda por un carreiro ancho, e duro de camiñar, que ascende ata as inmediacións do Facho de Lourido, o punto más alto da etapa, a 269 metros de altitude. O seu nome fai referencia ás antigas fogueiras ou fachos que se encendían nos cumes da costa para orientar á navegación. Desde este alto téñense unhas marabillosas vistas dun tramo de costa que se estende desde Cabo Vilán, ao norte, ao Cabo Touriñán, ao oeste. También divísanse localidades como Camariñas ou a propia Muxía, cara a onde se encamiña o peregrino.

Descenso cara a Muxía

Un carreiro ancho diríxese en descenso cara a Xurarantes, nun traxecto ben indicado con mouteiras e de certa comodidade, a pesar de que algúns tramos finais resulten más dificultosos, ao contar con más pedras e surcos. Se continúa en baixada ata o mencionado enclave cuxo nome, según os anciáns do lugar, pode gardar vinculación coas súas rúas, antañou embarradas, o que obrigaba, antes de acceder ao núcleo, a xurar (xurar) antes.

Tras un breve percorrido por esta población, que conta con singulares mostras de arquitectura rural e notables hórreos, se continúa camiño cara á coñecida como Fonte do Bico. A vía prosegue sobre asfalto ata que unhas frechas a desvían, pouco después, cara a un carreiro que se dirixe cara á fermosa praia de Lourido. A senda desemboca de novo no asfalto, na estrada DP-5201, nun punto desde onde aún restan dous kilómetros ata o centro de Muxía. O peregrino inicia o tramo final co belo areal á esquerda, polo que más dun non se resistirá a desviarse e darse un bañou. Déixase a continuación o campo de fútbol a man esquerda e accédese á propia localidade muxiá a partir dun longo percorrido pola avenida Doutor Toba.

Para localizar o albergue habrá que estar atentos ás señales postas nas casas, que desvían o itinerario cara á dereita polas rúas Campo dás Pinas, Vos Malatos e Enfesto, onde se sitúa o aloxamento. Cara ao Santuario dá Barca Pero á etapa aún fáltalle a guinda final. O peregrino deberá percorrer o litoral ata chegar ata a chaira do porto. Unha señao conduce ao camiñante cara á esquerda, en dirección á oficina de turismo e ao momento de información ao peregrino, onde o viaxeiro podrá recoller a Muxiá, documento que acredita cubrir o trazado desde Santiago ata esta localidade. O itinerario prosegue entón cara á esquerda e penétrase por unha calzada peonil cara á inmediata igrexa de Santa María, hermoso e pequeñou templo situado sobre unhas rocas ao amparo do Monte Corpiñou. Con oríxenes no século XIII e trazos góticos e do románico de transición, dispón dun campanario situado fóra do templo. Desde o seu interior accédese á capela do Rosario, de finais do século XIV e estilo gótico.

A vista da vila aféase desde este punto debido á altura de dous inmobles levantados enfronte. Pola mesma senda, ou ben pola estrada que bordea o litoral e que permite aos camiñantes contemplar os secaderos tradicionais de congro, o peregrino aproxímase ao fito final do percorrido, o Santuario dá Barca, un auténtico monumento de pedra aberto ao mar e que, xunto a Fisterra, converteuse na outra meta desde a que os peregrinos ansían ver caer o día e gozar sobre as rocas do atardecer. O templo viuse, con todo, arrasado durante o Nadal do 2013 por un incendio provocado por un raio, que destruyó a cuberta e o interior do magnífico santuario. A orixe do majestuoso templo, que se asoma sobre o mar, pérdese nos séculos.

Crese que unha inicial igrexa debió existir no lugar no século XI aínda que as primeiras referencias á actual basílica remóntanse ao século XVI. De planta de cruz latina, o seu estilo é barroco. No santuario mariano un punto de referencia eran os seus retablos. O terrible lume do 2013 destrozó a principal xoia escultórica do santuario, o retablo barroco do altar maior, do añou 1717. A casa reitoral que hai xunto á igrexa e o campanario independente datan do século XIX. Desde a Idade Media este lugar se convirtió en destino emblemático para moitos dos peregrinos que chegados a Santiago proseguían rumbo cara ao considerado «fin da terra». O seu significación xacobea remóntase también a eses séculos, cando se extendió a crenza de que a Virxe María había acudido ao lugar nunha barca de pedra para dar ánimos ao Apóstol Santiago no seu predicación polo noroeste da Península, un feito que vincula ao santuario coa Virxe do Pilar de Zaragoza.

En setembro este lugar acolle a romería de A Barca, unha das más famosas e multitudinarias de Galicia. Ata este rincón costeiro acoden fieis desexosos de adorar á Virxe e comprobar as virtudes que se lle atribúen ás pedras do lugar, como curacións milagrosas e desexos realizados. Enfronte do templo, consérvanse varias pedras simbólicas, situadas no medio dun roquedal batido polas ondas. Entre elas a más coñecida é a pedra de Abalar, que para a tradición cristiá é a barca na que a llegó a Virxe a Muxía. Os seus prodixios relaciónanse coa fertilidade. Preto dela se sitúá Vela, también coñecida como Pedra dous Cadrís, que seríá vela petrificada da divina embarcación. Os fieis deben pasar nove veces baixo a súa superficie para curar lumbalxias. Próxima también está Ou Timón, a terceira peza conservada en pedra da lancha da Virxe. Garante a fertilidade ás mulleres.

En bicicleta

A etapa pódese cubrir a dúas rodas. O firme non reviste dificultade aínda que os 9 kilómetros de subida ata o Facho de Lourido poden obrigar a algún a baixarse da bicicleta.