Ponte Ulla-Santiago

O lexendario Pico Sacro. de resonancias xacobeas, é un dos claros referentes da última etapa

Etapa sinxela e agradable que conduce rápidamente aos camiñantes ata a meta a partir dun belo carreiro que evita case na súa totalidade a transitada estrada N-525 Ourense-Santiago. As vías do tren lles acompañarán neste último percorrido que avanza en plena natureza por pistas forestais e que descubrirá ao peregrino sucesivos cruceiros, pontes e ermidas de tradición xacobea. O camiñante aproximarseá, además, ao lendario Pico Sacro, natural atalaia desde a que divisaban antañou por primeira vez as torres da Catedral e onde tivo lugar uno dos milagres protagonizado polos discípulos do Apóstol. A ausencia de servizos en plena ruta non supondrá un problema ante cércanaía de a estrada nacional, onde sí abundan. De todos os xeitos recoméndase ir provistos de auga e víveres.

También aconséllase selar a credencial no único albergue que se atopará o camiñante, un dos poucos aloxamentos con este servizo. A pesar de non contar con elevados desniveis, a etapa avanza nun continuo tobogán que descende desde os más de 300 metros ata os 150 para volver ascender ata os 255. Aún así, cubrirseá sen problemas. A entrada a Santiago, unha das más bonitas das rutas xacobeas, sorprenderá ao camiñante con algún dos monumentos de maior encanto da capital galega.

A etapa (18,5 kilómetros)

A última etapa da Vía de a Prata arrinca en Ponche Ulla, a partir dun tramo de asfalto pola N-525, estrada que enlaza Ourense con Santiago. Tras iniciar percorrido en ascenso polo arcén dereito, excedido un perigoso cruzamento, unha señao xa recomenda cruzar e continuar polo esquerdo. Por esta marxe sucédense dúas desvívos, de pequeña lonxitude, pero que permiten evitar durante varios metros, e a partir de carrís asfaltados, a transitada estrada. Cubertos desta forma os primeiros 1,5 kilómetros da xornada, e cando aún restan 17 para a meta, unha dobre señao e un mojón remarcan que se debe cruzar de novo a N-525 para xa abandonala e iniciar un prolongado, continuado e belo carreiro por pistas forestais. O trazado precipítase en ascenso sobre bo firme. Tras salvar por un túnel a vía de o ferrocarril vira á esquerda a partir dun novo repecho, de considerable extensión, que se inicia en grava miúda e continúa sobre asfalto. Excedidas varias casas, prolóngase a subida. Cuberto un novo xiro á esquerda o firme convértese entón en más irregular e pedregoso, nun tramo que se prolonga ata un cruzamento cunha estrada local. A continuación, e sempre de fronte, o peregrino continuará travesía por unha rectilínea pista forestal de terra branca, en prolongado ascenso, que avanza escoltada nos seus primeiros metros por diversos casteñvos. Neste kilómetro de percorrido é posible que, tras un período de fortes choivas, o peregrino deba sortear algún charco.

Cuberto este tramo virará á esquerda para proseguir camiño sobre asfalto e arribar a unha das primeiras paradas destacadas da xornada. O camiñante se sitúa en este punto en Outeiro, na parroquia de San Pedro de Vilanova, lugar presidido por unha fonte barroca e a bela capela do Santiaguiñou, ambas as do añou 1670. A fonte ten unha placa que narra o traslado do corpo do Apóstol. No seu centro pode verse unha representación de Santiago, flanqueado polos seus discípulos Teodoro e Atanasio. Según algúns autores estas figuras proceden do antigo coro románico da Catedral de Santiago, obra do Mestre Mateo. Uns carteis destacan cómo na súa proximidade, aínda que non na ruta xacobea, sitúanse dous establecementos con servizos para camiñantes. Trátase do hotel con restaurante Pazo de Galegos, que curiosamente se levanta sobre a que foi casa de Antonio Lópeixe Ferreiro, canónigo do cabido compostelán ao que se debe en parte o impulso das peregrinacións e os añvos santos -ao liderar un acontecemento tan decisivo como as escavacións na Catedral nas que se atoparon no século XIX os restos atribuídos ao apóstol Santiago e aos seus discípulos Teodoro e Anastasio- e o restaurante Ou Agro.

O peregrino deixa a igrexa a man esquerda e continúa trazado, acercándose a un cartel explicativo dos atractivos desta zona, na que abundan muíños, castros e diversas paisaxes fluviais, algúns atravesados polo propio camiño. Xusto detrás se sitúao único albergue da etapa, último da Vía de a Prata antes da entrada a Santiago. Os peregrinos deberán selar aquí a credencial ao non haber moitos locais onde poidan facelo nesta última xornada. Acto seguido a ruta avanza novos metros sobre terra. Tras cruzar unha estrada local, prosegue rumbo de fronte durante más de tres kilómetros por pistas forestais. Nalgúns tramos o trazado, no seu maior parte en ascenso, pode resultar pedregoso e, noutros, acharse embarrado tras un forte período de choivas. Avanzado o carreiro os viaxeiros podrán ver cara á esquerda os verdes prados que se abren no horizonte desta zona limítrofe entre os concellos de Vedra e Boqueixón.

Xunto ao lendario Pico Sacro

O camiñante desemboca entón nunha pista de asfalto que tomará cara á esquerda. Se se segue en sentido oposto, é dicir, cara á dereita, esta estrada conduce ao peregrino ata o Pico Sacro, unha lendaria cima de más de 530 metros que preside as paisaxes circundantes e desde a que se pode divisar un perímetro de 250 kilómetros, sobre o val do ríou Ulla. É desde este miradoiro natural, ao que non leva na actualidade o trazado xacobeo, desde onde se poden ver por primeira vez as ansiadas torres da Catedral compostelá. O lugar (antigo Monte Ilicino) háxase, además, moi vinculado ás lendas xacobeas. Según a tradición más estendida, foi nas ladeiras do Pico Sacro onde tivo lugar o segundo milagre protagonizado polos discípulos do Apóstol, Teodoro e Atanasio, e a Raíña Lupa, que naqueles tempos dominaba estas terras. A pesar de empuxarlles a unha anterior emboscada, os seguidores do Apóstol -que habían trasladado en barca ata Galicia os seus restos- habrían acudido de novo á raíña para insistirlle na necesidade de poder enterralos terra dentro. A soberana, por entón aún pagá, ponlles de novo a proba e lles envíá o Pico Sacro co pretexto de que allí podrán localizar uns bueyes que eran da súa propiedade cos que podrían tirar do carro que trasladaríaos restos do Apóstol ata a actual Compostela.

A monarca sabía que en realidade os bueyes eran touros bravos. Ao chegar á lendaria cima Teodoro e Atanasio se habrían atopado cos touros bravos e, además, cun dragón. Ante o perigo, se arrodillaron e fixeron o símbolo da cruz. Entón, o dragón estalló en mil pedazos, os touros se amansaron e a Raíña Lupa, sorprendida ante o milagre, se convirtió ao cristianismo. Os restos do Apóstol foron trasladados a continuación ata o monte de Libredón, onde se sitúa o actual Santiago, e allí enterráronse. No Pico Sacro o coñecido arcebispo compostelán Xelmírez tenía un castelo no século XII, que foi reconstruído no século XV e destruído no século XVII. Na actualidade, además da beleza natural, os peregrinos que decidan achegarse ao lugar podrán contemplar dúas singulares mostras arquitectónicas: a igrexa de San Lourenzo dá Granxa, encargada polo bispo Sisnando en torno ao añou 904, e a igrexa de San Sebastián, reedificada nos séculos XI e XI.

Os peregrinos proseguen, con todo, cara á esquerda, nun intervalo en descenso que lles conducirá ata as primeiras casas de Lestedo, no concello de Boqueixón. Chegados a un stop, desde onde deberán virarse cara a atrás para contemplar unha fermosa vista do Pico Sacro, o itinerario xacobeo condúcelles de fronte, pola Rúa Pico Sacro, e aproxímalles a un cruceiro. Os camiñantes deberán entón virar cara á dereita aínda que aqueles que necesiten repoñer forzas podrán continuar de fronte (600 metros) e achegarse ao restaurante Vía dá Prata, con menú de peregrinos a 5 euros. O lugar dispón dun supermercado aberto ata as 22.00 horas. Quen se achegue, además, ao propio núcleo de Lestedo podrán probar no lugar uno dos bens más prezados do concello e de toda a zona, a súa coñecida e orixinal torta de queixo, “a primeira de queixo natural en fríou”. De sabor lixeiro, elabórase con queixo fresco, nata, ovo, gelatina e azúcar sobre unha base de galleta. Cóbrese de marmelada.

Polo concello de Boqueixón

Tras descender, aún por asfalto, varios metros déixase á dereita o desvíou que leva ata unha casa de turismo rural, Casa de Casal, e se continúa de fronte, polo lugar de Cachosenande, en cuxa antiga casa reitoral localízase o Centro de Interpretación do Pico Sacro. Os camiñantes podrán coñecer no lugar todas as lendas xacobeas vinculadas a esa cima. Con todo, para poder visitalo é necesario chamar previamente ao concello de Boqueixón. Entre bonitas casas de pedra con parras, que embelecerán o Camiño para aqueles peregrinos que o transiten en setembro ou outubro, alcánzase as aldeas de Ardariz e Rubial. Nesta última localízanse dúas fontes sen garantías sanitarias pero con asentos onde descansar. A segunda, situada nunha contorna degradada, localízase, además, xunto a un belo cruceiro de granito e un muro cunha inscripción que fai mención á pasaxe xacobea protagonizada, según a lenda, polos discípulos do Apóstol e dous touros no añou 44 mentres os primeiros trataban de trasladar á actual Compostela os restos de Santiago.

Tras saír a unha estrada e virar á esquerda descéndese ata un novo stop, onde se deberá continuar de fronte, por unha pista que avanza aún sobre bo firme de cemento. Entre curvas e abundante vegetación o camiñante cobre terreo e, dous kilómetros después, atravesa un túnel da vía de o tren. Continúa de novo por unha pista asfaltada, salva un ríou por unha ponte e xa se aproxima á aldea de Deseiro de Abaixo, de novo sen servizos para camiñantes. Aún así, nas proximidades localízase un bar ao que podrán achegarse. Para iso deberán continuar camiño por unha estrada local que accede ao lugar de Gándara (aún no concello de Boqueixón) e, no canto de continuar polo trazado xacobeo, que se desvía á dereita e pica cara arriba, continuar de fronte, por esta pista ata desembocar 100 metros después na N-525, onde se sitúao Bar Rosende, con almorzos e menú do día. O itinerario oficial se desvía previamente cara á dereita, a partir dun inicial repecho de asfalto. O viaxeiro atravesará rápidamente esta pequeña aldea, que conta no seu tramo final cunha serrería.

Pouco después, dous novos carteis indican servizos para peregrinos, non situados no propio camiño aínda que sí nas súas proximidades. Trátase do inicial Ou Café do Avó, con comidas caseiras, e o café-bar Hermo, desviado a 100 metros cara á esquerda. Tras seguir de fronte e continuar por unha pista cunha maior vegetación, o peregrino desemboca na AC-960, xusto enfronte da estrada que leva ao apeadeiro do ferrocarril da Susana. Xira entón á esquerda e achégase á N-525. Neste punto o trazado xacobeo ten un diseñou incomprensible xa que primeiro insta os camiñantes a cruzar esta transitada estrada xeral de forma perigosa, sen paso de peóns, e, pouco después, obrígalles a salvala en sentido inverso. Entremedias, además, afrontarán o peor firme da etapa, moi irregular, pedregoso e, en ocasións, encharcado. A él accederseá tras exceder unhas casas. O segundo paso pola nacional se hará a través dun túnel. Xusto antes, os peregrinos dispondrán dunha mesa con asentos ao aire libre nos que descansar.

A ruta accede ao concello de Santiago

Cruzada por baixo a nacional o peregrino accede ao lugar de Outeiro de Marrozos, na propia parroquia de Marrozos, xa no concello de Santiago. Salva un arroio por unha ponte e, xira á esquerda, continuando en ascenso por unha pista asfaltada, sen sombras, que pode pasar factura en días moi asollados. Tras un desvíou á dereita, ben indicado cun mojón, continúa cara arriba para virar de novo á esquerda e penetrarse no lugar de Cañoteira de Marrozos. Será neste punto onde se salvarán por unha ponte as antigas vías do tren, un elemento que acompañará aos camiñantes ao longo deste último tramo da etapa. Vira entón á esquerda e afronta un prolongado tobogán con inicial baixada e posterior subida. A continuación elixe un novo desvíou á esquerda e prosegue por outro repecho de considerable desnivel. Xa no alto empézase a intuír cércanaíá a capital galega. Na inmediata baixada divísanse, además, amplas vistas da zona.

Cuberto o descenso a ruta encamíñase cara á dereita para penetrarse en Aldrei, onde o camiñante atopará un cruceiro, un lavadoiro e unha fonte con auga sen garantías sanitarias e con curioso pitorro. O camiñante desemboca a continuación nunha estrada local. A ausencia de mouteiras non debe despistar aos peregrinos. A señao que indica que se debe virar á esquerda está pintada sobre un poste da luz. De novo deberán salvar por baixo a vía de o tren e virar á dereita para dirixirse ata Vixoi, onde se proseguirá rumbo coas antigas vías ferroviarias á dereita. O trazado oficial avanza metros a partir dun descenso de certo desnivel e con sucesivos xiros. Desta forma alcánzase outra das paradas da xornada, un belo conxunto formado pola capela de Santa Lucía, barroca e de planta rectangular, un cruceiro, unha fonte sen garantías sanitarias e unha ponte de pedra sobre o propio ríou Santa Lucía. Tras este alto, o peregrino podrá continuar traxecto tanto pola ruta marcada con señales como pola que prosegue xunto á igrexa, xa que ambas desembocan no mesmo lugar.

O trazado cobre novos metros sobre asfalto polo coñecido como Camiñou Real do Piñeiro. Un tramo que circula baixo un auténtico tellado de parras é de singular beleza. Chegados a Piñeiro do Eixo os camiñantes adiantarán un novo cruceiro e diversas casas de pedra. Crúzase a continuación unha estrada local e proséguese de fronte (se se segue á esquerda atoparán a 20 metros o café-bar Os Cruces) para afrontar o repecho más duro, por prolongado, da xornada. Ao longo de preto dun kilómetro os camiñantes ascenderán 75 metros de altura a partir dunha pista de terra con pedras.

No alto salvarán por baixo a autoestrada AP-9 para penetrarse, a través da rúa do Limpadoiro, en Angrois, pequeñou lugar de orixe medieval que creció durante eses séculos debido á súa proximidade a Santiago (tres kilómetros) e a situarse ao pé da ruta xacobea. Por iso durante a Idade Media xurdiron no núcleo diversos talleres de artesáns que cubrían as necesidades dos peregrinos. Nesta bonita aldea tivo lugar o trágico accidente ferroviario do 24 de xullo do 2013 no que perderon a vida 79 persoas.Os peregrinos salvarán as vías do tren por un paso elevado e podrán observar desde o lugar a curva da Grandeira, onde tivo lugar o sinistro. Moitos camiñantes levantaron en él un altar espontáneo con pertenzas transportadas ao longo da ruta.

ven por primeira vez as torres da Catedral

Tendo enfronte a Cidade da Cultura –faraónico proxecto arquitectónico, cultural e de entretemento localizado no monte Gaiás-, o trazado prosegue polo Camiñou Real de Angrois, onde o seu sitúa o bar Casa Teré. Ascéndese por estas rúas, crúzase unha estrada onde se sitúao cruceiro do barrio de Sar, xa en Santiago, e proséguese rumbo por unha empedrada, bela e conservada calzada medieval, un vestixio da antiga Compostela. Neste descenso é cando os peregrinos observarán por primeira vez, a partir dunha gran panorámica, as anheladas torres da Catedral co Monte Pedroso -pulmón verde da cidade- ao fondo.

Unha ponte románico de tres ollos permite salvar a continuación o propio ríou Sar, conducindo, además, ao peregrino cara a un dos monumentos más destacados de Santiago, a Colexiata de Sar, coas súas coñecida columnas inclinadas. Fundada no añou 1134, trátase do conxunto románico mellor conservado da capital galega. Uns contrafuertes levantados no século XVIII axudaron a evitar o derrube desta igrexa, cuxa inclinación descoñécese se se debe a un erro no seu construcción ou a que cedió o terreo, próximo ás augas do ríou e alagado en moitas ocasións. No mosteiro anexo sitúase o pequeñou Museo de Arte Sacra da Colexiata –cunha colección de pezas arqueológicas-.

En él también pódese contemplar un belo claustro. Tras deixar a man esquerda unha das tabernas más auténticas de Santiago, A Chantandina, o camiñante afrontará a última –aínda que dura- subida da xornada, pola rúa do Castrón Douro. No alto deberán cruzar a rúa por un próximo paso de peóns e acceder ao casco histórico compostelán pola única porta da antiga muralla que aún segue en pé, pórtaa de Mazarelos. Chega entón á Praza dá Universidade desde onde deberá continuar de fronte, pasar por diante da Facultade de Historia (a súa biblioteca merece unha visita) e virar á esquerda para continuar carreiro pola rúa dá Calderería e virar de novo bruscamente cara á esquerda para descender pola rúa de Xelmírez. Xa a paso rápido continuarseá de fronte ata a Praza de Praterías. A pesar de que na actualidade a meta háxase na Praza do Obradoiro os peregrinos medievais da Vía de a Prata accedían á Catedral por esta porta. Queda á elección dos actuais camiñantes escoller qué porta franquear para acceder ao belo templo. Fin de camiño.

En bicicleta

Etapa que se liquidará sen problemas a pesar do continuo rompepiernas. Tan só un tramo que circula entre casas na Susana pode resultar problemático.