Pontedeume-Betanzos

Peregrinos na entrada de Pontedeume

A segunda xornada do itinerario Inglés é unha das más duras do percorrido. O peregrino amence a beiras do Eume, baixo a vixilia do Torreón dos Andrade, e penétrase nas rúas da vila, vestixio do medievo. Pronto aparecen os repechos rompepiernas que se suceden ata Betanzos, final da etapa (71 kilómetros a Santiago). Que non leve a engañou a brevidade do tramo; os 19 kilómetros que separan ambas as localidades discorren por camiños empinados, de non menos pronunciadas baixadas –non por iso exentos de beleza- e, con choiva, zonas de difícil tránsito polo barro. E é que as sendas de terra proliferan no segundo treito cara a Compostela, alejándose da costa, desde A miñañou a Paderne, ata alcanzar a capital dunha das sete antigas provincias do Reino de Galicia: Betanzos.

Inmerso no antigo Señoríou dos Andrade, o Camiño descobre ao comezo, observante desde o alto da peña Leboreiro, o Castelo da nobre Casa, testemuña da rebelión burguesa e campesiña contra o despótico e cruel Nuno Freire de Andrade Ou Mao, nas revoltas Irmandiñas do século XV acaudilladas por Roi Xordo.

Entre veredas que ben podrían conducir aos sublevados a cercar ao nobre eumés na súa fortaleza, o itinerario chega aos areais e terreos chairos do meuñou, a metade de xornada, que ofrecen un descanso ás pernas e punto de avituallamiento.

O camiñante avanza logo cara ao municipio de Paderne, marcado igualmente pola liñaxe dos Andrade, co oso e o jabalí de pedra como símbolos totémicos da familia. Entre rívos, arboledas e subidas sublimes, a ruta descobre os primeiros viñedos da región vitivinícola de Betanzos, cuxo núcleo alberga un dos conxuntos histórico-artísticos más relevantes de Galicia.

A etapa (19 kilómetros)

Tras unha primeira xornada liviá no percorrido, a segunda etapa do Camiño Inglés comeza en Pontedeume (19 kilómetros a Betanzos / 89 kilómetros a Santiago), en pleno casco histórico. Xunto ao albergue público, emprazado no antigo edificio de pedra da lonxa, hai varios establecementos hostaleiros para almorzar (Churreríá Ponte; Bar Pescador; Café Capri ou Bar Guillermo) e unha panadería. También é zona de bancos e outros servizos como ferretería, supermercados, tenda de deportes ou centros de fisioterapia. En calquera caso, o Camiño discorre polo centro da vila, polo que o peregrino atopará ao seu paso todo tipo de servizos.

Iníciase a marcha pola rúa Real. Os soportais das edificacións de pedra acubillan ao viaxeiro, que se topa ao emprender o Camiño coa casa natal de Bartolomé Raxoi e Losada, arcebispo de Santiago entre 1751 e 1752. Actualmente o baixo do inmoble alberga un negocio de cestería. Segue ata a igrexa parroquial de Santiago, principal templo da vila desde 1270. A capela maior coa sacristía foi mandada construír polo conde Fernando de Andrade no século XVI. No interior, xunto á talla do Santiago “sentado”, de granito, do século XIV, destaca o retablo renacentista, realizado en 1530 e ampliado e dourado en 1564.

O final da rúa Real e a praza de San Roque dan paso a unha subida durísima ata chegar a un desvíou que señaliza “Breamo”. Salvo que se desexe visitar a capela de San Miguel, do século XII, hai que seguir recto ata uns metros antes da estrada nacional (N-651). Tómase á dereita por un camiño empinado que entronca, outra vez, co Camiño Real, actualmente asfaltado. Allí, o lugar de Cermuzo marca o fin do término municipal de Pontedeume e penetra o Camiño no concello do meuñou.

Tras unha breve irrupción na estrada cara a Perbes, tómase á esquerda por un camiño de terra, de fácil tránsito aínda con choiva. É o lugar de Buiña. Un par de pequeñvos pontes de madeira sobre a senda e unhas zonas de bancos e mesas, con grelladas, dan repouso ás pernas. O ruído do tráfico é señao de cércanaía de a autoestrada AP-9. Finaliza ese treito de terra nunha rotonda xunto ao campo de golf. Habrá que cruzar á outra man, polo paso de peóns, para atravesar as instalacións golfísticas.

Comeza xa unha zona moi embarrada paralela á autoestrada, viaria que más adiante cruzarseá de novo por unha ponte. Outro tramo de gran dificultade sorprende ao peregrino, aínda que ben señalizado e sen risco de desvíou do itinerario xacobeo.

Ponte medieval de Baxoi

Será necesario poñer atención, ao enlazar cun viario asfaltado, para observar as frechas amarelas sobre a calzada ata chegar ao lugar de Viadeiro. Iníciase unha costa abaixo que desemboca na estrada nacional. Nese cruzamento de camiños o peregrino observará á súa esquerda unha nave de venda de piscinas e, á dereita, a bela ponte medieval Baxoi, dun só arco e de pedra, rodeado dun área de descanso fluvial sobre a canle que lle dá nome. Penétrase entón a senda, paralela ao ríou, de novo no Camiño Real. A marisma advirte da proximidade da costa. É un treito suave, sombreado e sen apenas repechos ata que se otean os cimentos da ponte da autoestrada. Unha breve, pero pronunciada pendente leva ao camiñante ás portas da miñañou (10 kilómetros a Betanzos / 80 a Santiago). Entra pola rúa Fonte e conduce á praza do Mercado, cunha fonte e bares. Unha señao indica allí a dirección cara ao albergue de peregrinos (a menos dun kilómetro), situado ao bordo da ribeira, entre o pabellón polideportivo e a saída da autoestrada. O prezo por pernoitar é de 6 euros.

Sería, con todo, moi pouco treito, según a disposición das etapas aquí descrita, como para facer noite na miñañou. Así que, determinados a chegar a Betanzos, hai que encamiñarse cara á rúa Real. Iso sí, enfróntase o trajinero a uns kilómetros finais bastante duros. Boa elección sería fixar esta localidade para avituallamiento, xa que dispón de bares, farmacias, tendas, supermercados e demás servizos.

Forzas repostas, abandónase A miñañou pola rúá Barrosa, a principal arteria do municipio. O itinerario discorre xunto a un enorme árbol metálico no centro da glorieta de saída do núcleo urbano. A continuación atravésase a vía de o tren por un paso elevado. Ao superalo, xa nun amplo viario asfaltado, habrá que tomar a continuación á dereita por un camiño que conduce a Ponche do Porco, limítrofe co municipio de Paderne.

Din os escritos que a antiga ponte, sobre a desembocadura do Lambre na praia da Alameda, foi mandado construír por Fernán Péres de Andrade no século XIV para mellorar as comunicacións entre Pontedeume e Betanzos. A lenda fala de que o Ponche do Porco debe o seu nome a un valente servidor, Roxín Roxal, quen deu caza a un jabalí que mató á súa amada Teresa, filla da súa señor Nuno Freire de Andrade, e o seu amor imposible. Ao decatarse dos seus escarceos, o seu pai a obligó a contraer matrimonio cun nobre que, acurralado durante unha cacería por o bravo animal na ponte, prefirió salvar a súa vida antes que a da nova. O porco salvaxe apareció morto, días después, no mesmo lugar, cunha daga cravada na garganta. A arma pertenecíá Roxín Roxal, a quen lla había regalado tempo atrás o seu señor. O mesón Alameda e un taller serán os últimos servizos que atope o romeu nos próximos kilómetros.

Continúá senda pola marxe do ríou Lambre, á esquerda do peregrino. Espéralle unha dura subida ata chegar a un parque con xogos infantís (praza de Montecelo). Un xiro á esquerda leva a ruta, xusto a continuación, a descender todo o que se había subido, por unha pista de grava. Sen dar tregua ás pernas, un novo e inclemente ascenso reta ao romeu. Alcánzase na subida un lavadoiro e unha fonte. O Camiño se interna, cun xiro á esquerda por un paso angosto, entre casas, que leva á igrexa de San Pantaleón das Viñas, templo documentado desde o añou 1137. Conserva a súa aparencia orixinal de estilo románico, con arquivoltas de medio punto sobre dous pares de columnas. Á súa fronte, o pazo de San Pantaleón, levantado no século XVII.

Un treito de baixada dirixe os pasos a unha nova intersección coa estrada nacional 651. Ao chegar ao cruzamento atópase o bar Navedo, último que topará o peregrino ata chegar a Betanzos, a uns 6 kilómetros desde allí.

Custa de Matacabalos

Avanzados uns metros sobre a calzada, con bastante tráfico, tómase á esquerda cara a Chantada, na enésima subida da etapa, que discorre pola costa de Matacabalos. Alcanza a ruta o lugar de Guende (5 kilómetros a Betanzos), onde antigamente situábase un hospital de peregrinos, á beira da fonte de Ou Xiro. Citaba o hospicio o Pai Sarmiento na súa viaxe a San Andrés de Teixido (Cedeira), no añou 1745, detallando xa no seu relato que só se achaban os restos do edificio. Referencias anteriores datan de 1595, cando o bispo visitador xeneral do arcebispado de Santiago desprázase á parroquia.

Dirección a Sas, ascéndese polo monte, no lugar de Souto, para abandonar o municipio de Paderne e entrar xa nos dominios de Betanzos. O seguinte núcleo é a aldea de Gas, onde unha fonte cunha cruz (século XIX) guíá senda ata Tiobre. Pouco más de 3 kilómetros, moito más levadíos, restan ao peregrino para completar a xornada.

Segue ata A Rúa. Xorden na paisaxe os primeiros viñedos da región vitivinícola, cuxa denominación de orixe é Viñdávos Terra de Betanzos.

Separadas por escasa distancia, pásase polas ruínas da capela de San Paio e a igrexa de San Martiñou de Tiobre. A primeira foi unha capela moi coñecida e venerada na zona por celebrarse allí unha romería, aínda actualmente, o 24 de agosto. A tiro de pedra desta áchase o santuario de Tiobre, en honra a San Martiñou e antigo núcleo relixioso de Betanzos. Consagrado polo arcebispo compostelán Diego Xelmirez, no añou 1108, no templo predominan os motivos de estilo románico. Desde o seu atrio divísase xa a vila de Betanzos, á que se chega después dunha pronunciada baixada coñecida como Costa do Sabugueiro. Nese treito ata a cidade pásase por diante do Pazo de Barral, os muíños de A Caraña e o santuario de Nosa Señora do Camiño, ou dos Remedios, cuxo trazado se lle atribúe ao célebre arquitecto Juan de Herrera a finais do século XVI. Saqueada no añou 1808 polas tropas napoleónicas, o templo sustituyó orixinalmente á antiga ermida e ao hospital de peregrinos allí emprazados.

Continuando a baixada, o romeu alcanza a Porta da Ponte Vella, a beiras do Mandeo, que dá acceso ao núcleo brigantino. Un último esforzo callejeando por un subida pronunciada leva ao peregrino ao final da etapa na praza dos irmáns García Naveira, centro da vila, e próxima ao albergue público de peregrinos, inaugurado en maio do 2013.