Santiago-Negreira

Ponte Vella en Ponte Maceira, paso obrigado para os peregrinos / Fotografía de Manuel Marras

Cunha rápida e bonita saída de Santiago, moito máis agradecida que a entrada desde o Monte do Gozo, iníciase esta moderada etapa, na que o camiñante tan só fará fronte a un repecho de importancia. A través dun percorrido por diversas aldeas rurais, e, en xeral, con bo firme, o peregrino chegará en aproximadamente catro horas a Negreira, poboación cada vez máis adaptada e enfocada ao camiñante.

Xusto antes, en Ponte Maceira, sitúase o principal fito monumental da xornada, a impresionante ponte de orixe romana sobre o río Tambre.O viaxeiro deberá tomar precaucións antes da saída porque durante os 8 primeiros quilómetros non achará ningún servizo. Iso si, os sucesivos montes de piñeiros e eucaliptos asegúranlle a cambio reconfortantes sombras. Desde a carballeira de San Lorenzo, aínda en Santiago, os sinais indicativos da ruta son continuos. O costume de depositar pedras sobre as mouteiras convértese nun clásico neste camiño.

A etapa (21 quilómetros)

Desde a praza do Obradoiro, meta do resto de rutas xacobeas, o camiñante que desexe proseguir camiño ata Fisterra ou Muxía deberá situarse xunto ao Hostal dos Reis Católicos e iniciar travesía en descenso pola rúa que se abre entre este antigo Hospital Real e o Pazo de Raxoi, sede do concello compostelán. Outrora levantábase neste punto unha das sete portas da localidade medieval, a porta do Peregrino ou da Trindade, hoxe desaparecida. Na baixada pola rúa das Hortas poderán observar a man esquerda a igrexa de San Fructuoso, en cuxa cornixa superior se sitúan imaxes das catro virtudes cardinais: a prudencia, a xustiza, a fortaleza e a temperanza. A ironía popular identificounas, con todo, coas catro sotas da baralla española.

Tras cruzar a rúa Galeras o peregrino enfila cara ás rúas Poza do Bar e San Lorenzo. Avanzados uns metros alcanza xa a carballeira de mesmo nome, onde se localizan o primeiro sinal e a primeira mouteira indicativos deste Camiño. A frondosa e sombría carballeira de San Lorenzo, lugar histórico de reunión e de celebración de festas e romarías e eixo dun dos coñecidos poemas da poetisa galega do século XIX Rosalía de Castro, conta con varios exemplares de carballos centenarios.

Xunto á carballeira consérvase o Pazo de San Lorenzo de Trasouto, un orixinario convento mandado construír no século XIII polo bispo de Zamora. Estivo ocupado por franciscanos e no século XIX pasou a ser propiedade dos condes de Altamira, que o empregaban como residencia. Como dato histórico recordar que nel se aloxou durante a Semana Santa de 1520 o emperador Carlos V. Na actualidade, o pazo, cun belo xardín de buxos, explótase como establecemento de restauración e é un lugar habitual de vodas e cerimonias.

O camiñante deixa a man esquerda o muro que delimita o Pazo de San Lorenzo e, en descenso, éntrase pola Costa do Cano cara a Ponte Sarela, un dos lugares desde onde parte (pero en sentido contrario á sirga peregrina) un dos paseos fluviais con maior encanto de Santiago. Aínda así, o camiñante pasará, na súa travesía, xunto a antigos muíños e curtidorías, fábricas de curtidos de gran relevancia no desenvolvemento económico da cidade compostelá desde mediados do século XIX e ata a metade do século XX. Tras uns metros en ascenso por carreiros acondicionados, atravésase de novo a estreita canle do río Sarela e pásase xunto a un poste de alta tensión. O peregrino chega entón, e xa por asfalto, ao lugar coñecido como Sarela de Abaixo, desde onde albiscará por última vez as torres da Catedral de Santiago.

Tras esta última ollada, a ruta vira cara á dereita xunto á mouteira 86,722. Pouco despois se debe ter coidado xa que a ausencia de sinalización pode sementar dúbidas. Deberase continuar pola esquerda. O itinerario prosegue como nun sinxelo paseo por un bosque de carballos e eucaliptos, que garante sombra. Tan só algúns tramos pedregosos, e en ascenso, poden retardar a marcha.

Tras máis dun quilómetro de itinerario por este carreiro de ancho suficiente prodúcese unha abrupta aínda que breve baixada, na que os camiñantes deberán saltar algunha árbore caída. Uns metros despois (mouteira 85, 386), na contorna dunhas vivendas do lugar de Moas de Abaixo, cóbrese unha ampla curva cara á esquerda e, chegados a unha bifurcación, séguese de fronte. Tras un xiro cara á dereita, e entre chalés, proséguese camiño sobre asfalto. O camiñante sitúase no lugar de Carballal, nunha praza atravesada pola sirga xacobea, na que se deixa a man esquerda un hórreo. O rápido deambular continúa entre casas que incorporan sinais xacobeos. Acto seguido, e xa de novo sobre terra, e escoltada por eucaliptos, a vía afronta a subida polo coñecido como monte Vilariño. Os tramos máis pedregosos poden dificultar o tránsito. No alto tómase cara á esquerda e avánzase de novo por pistas de bo firme. Desta forma arriba ao núcleo de Quintáns, coas súas casas de vivas cores.

Chegados á mouteira 82,062, situado fronte a un stop, a ruta xacobea continúa cara á esquerda pero os camiñantes que necesiten almorzar deberán virar á dereita, para localizar o primeiro establecemento con servizos da xornada. Trátase do bar Los Arcos, con almorzos, racións e tapas.

Cara ao Alto do Vento

A vía milenaria toma, con todo, cara á esquerda e, xunto a unha marquesiña, fai un crebo e continúa en descenso escoltada por casas de pedra. Prosegue a continuación por unha recta de asfalto ata a ponte medieval sobre o río Roxos. Tras excedelo localízanse dúas mesas ao aire libre, pero sen asentos. Acto seguido iníciase, primeiro por asfalto e logo por sendas pedregosas, o ascenso ao moderado Alto do Vento, onde se chega sen demasiado esforzo e tras exceder algún tramo con empedrado.

Ames

O camiñante abandona neste punto o concello de Santiago e entra no de Ames, no lugar coñecido como Ventosa. É aquí onde se sitúa o segundo establecemento con servizos para camiñantes. Trátase da parrillada-café-bar Alto do Vento, con menú do peregrino a 8 euros.

A AC-453 toma a vez e guía ao camiñante ata un próximo e reconfortante parque con bancos e fonte. Despois deste alto recoméndase cruzar a estrada e continuar camiño pola beirarrúa da dereita ante a falta de beiravía no esquerdo. Tras abandonar esta estrada e virar cara á dereita, chégase, pouco despois, entre casas, a un cruzamento perigoso, sen paso de peóns, na contorna dun taller mecánico (J.Bello) que pode sacar dun apuro a algún ciclista. Débese cruzar con precaución e continuar de fronte.

Antes de pasar de novo baixo un tendido eléctrico ven os primeiros indicativos, non oficiais, que marcan rumbo "A Fisterra". O camiñante afronta a continuación outra das longas rectas sobre asfalto da xornada. A metade da mesma, no lugar de Lombao, deixa a man esquerda un desvío a Bertamiráns e, a man dereita, a pista que conduce ao próximo albergue de Riamonte. A vía segue de fronte e tamén esquiva o desvío ao lugar de Castelo. A man esquerda queda outro taller (Enrique Castiñeiras: ( 34) 981890276 / ( 34) 669799706) ao que os ciclistas poden acudir en caso dalgunha urxencia pequena.

Ponte medieval de Augapesada

Aínda na recta accédese a Pedras, lugar no que se sitúa -aínda que afastado a 500 metros a man dereita do Camiño- o restaurante Casa da Aboa, con menú do peregrino a 8 euros. O peregrino despídese da invariable e recta travesía en Augapesada, pero non antes de adiantar o bar O Cruceiro e unha farmacia, que atende de luns a venres de 09.00 a 21.30 horas e, os sábados, de 10.00 a 20.00 horas. Unha mouteira na beirarrúa da esquerda desvía o itinerario cara á ponte medieval sobre o Rego dos Pasos, rehabilitado na actualidade. A vía pasa xunto á ponte, non o atravesa, e adianta varias casas, asentos e unha fonte de auga non potable. Nesta contorna natural pasou a poetisa Rosalía de Castro os seus primeiros anos de infancia.

Duro repecho no Alto do Mar de Ovellas

O peregrino está a piques de iniciar a subida máis forte da xornada, un continuado repecho de preto de máis de 2,5 quilómetros e 215 metros de desnivel. Para afrontala deberá cruzar antes a estrada CP-0204, onde se sitúa, 30 metros a man esquerda da sirga peregrina, unha tenda-bar. Aos ciclistas recoméndaselles continuar percorrido pola estrada, sobre todo, durante o inverno xa que, tras fortes choivas, o ascenso pode estar moi enlamado.

Baixo unha carballeira, e en constante subida, altérnanse tramos de terra e de camiño empedrado. Varios bancos, adornados coas palabras de 'ánimo', estimulan ao camiñante a coroar o ascenso ao alto do Mar de Ovellas, que no seu último tramo, e nunha subida xa máis tendida, se realiza  por asfalto. Desde o alto o camiñante apreciará unha boa panorámica do val da Maía. Recobradas as forzas, a vía inicia o descenso pola mesma estrada. De forma rápida atravesa varios núcleos, como Carballo, onde se sitúa unha cruz en recordo dun home de Fisterra falecido no lugar, ou Trasmonte, onde o viaxeiro achará un bo bar para facer un alto, Casa Pancho, con almorzos e bocadillos de boa relación tamaño-prezo.

Neste punto recoméndase tomar un desvío sinalizado que conduce, tras 50 metros, á igrexa de Santa María e ao cruceiro próximo. O templo, de mediados do século XVIII, conta na súa fachada cunha torre-campanario de estilo barroco con pequena cúpula. Do cruceiro o máis rechamante é o pousadoiro que lle acompaña. Trátase dunha mesa de pedra que era parada obrigatoria nos enterros. Sobre ela depositábase o féretro camiño do cemiterio mentres o cura rezaba un responso.

A ruta continúa por asfalto, rodeada en ocasións de castiñeiros, polos lugares de Reino, onde, desviado a 80 metros do itinerario, o camiñante poderá localizar o Mesón O Pozo (con menú do peregrino), e Burgueiros, para proseguir o descenso ata o idílico paraxe natural de Ponte Maceira.

Monumental ponte romana en Ponte Maceira

Este núcleo, un dos máis inmortalizados polos peregrinos do Camiño de Fisterra, áchase dividido polo río Tambre, recuncho fluvial que tamén serve de transición entre os concellos de Ames e Negreira. O viaxeiro adianta no seu camiñar casas coidadas, presididas pola que foi sen dúbida a máis importante, con reloxo de sol, e deixa a man dereita o restaurante Ponte Maceira, rehabilitado sobre un antigo muíño, desde cuxa terraza se poderá apreciar a beleza do conxunto que conforman pedra e auga. Acto seguido, xa se sitúa fronte ao Ponte Vella, a coñecida ponte do enclave, outrora único paso do Tambre en bastantes quilómetros. De aí a súa importancia, xa que durante o medievo permitía salvar o río e enfilar desde Santiago cara á Costa da Morte. A ponte ten orixes romanas, aínda que foi reformada na Idade Media. A súa romanización queda patenta na súa base, cun aparello regular que nada se parece ao resto do conxunto da obra. A ponte foi reconstruída no século XIV, e, posteriormente, no XVIII.

O tramo principal está formado por cinco arcos de sillería, tendo maior tamaño os dúas centrais, e un tramo de acceso no que se abren dúas arcadas de aliviadoiro. A bóveda central é oxival. A pesar de que moitos escritos identifican este lugar como a ponte que se partiu por intervención divina para que os discípulos do Apóstolo que trasladaban o seu corpo e eran perseguidos por romanos puidesen escapar (escena que se reflicte no propio escudo do concello de Negreira), o historiador local, Amancio Liñares, aclara o erro. A ponte que segundo a lenda se caeu milagrosamente localizouse entre as parroquias de Ons (concello de Brión) e Logrosa e da mesma non quedan restos tanxibles. No verán pódese descender ata o río e darse un mergullo, o que converte a este lugar nunha zona de lecer visitada na época estival.

Salvado o río Tambre, o viaxeiro aínda pode apreciar a beleza do propio poboado de época medieval, unha contorna restaurada con bo gusto e apropiadas intervencións arquitectónicas en vivendas, algunhas das cales contan con escudos renacentistas. No lugar localízanse a capela de San Brais, do século XVIII, dous muíños de auga rehabilitados, algún pombal de planta circular, hórreos e, a man dereita, o impoñente pazo do Baladrón, de propiedade particular, construído entre 1945 e 1955, con solucións modernistas que se adaptaron á harmonía do lugar.

Ponte Maceira

O peregrino encamíñase entón cara á comarca da Barcala, de gran produción láctea e cárnica. É nela onde se sitúan dúas casas de turismo rural, Casa Gasamáns I e II, que ofrecen transporte gratuíto aos camiñantes e que distan dous quilómetros de Ponte Maceira. Primeiro por asfalto e logo por un carreiro de terra, que avanza á ribeira do Tambre e entre unha carballeira, o camiñante pasa por baixo do arco de Ponte Nova e, pouco despois, baixo o viaduto da estrada AC-450, de intenso tráfico. Pouco despois, no lugar de Outeiros, o camiñante debe afrontar un tramo por esa estrada que lle conduce ata Barca. Nese termo cruzará o asfalto sen paso de peóns (moito coidado neste paso) e atravesará o pequeno núcleo. Acto seguido volve cruzar a estrada para afrontar, en ascenso, a chegada ata Chancela. A diversidade de anuncios de albergues e servizos para camiñantes xa desvelan a inminente fin de etapa.

No alto deixarase a man esquerda o Pazo da Chancela ou Casa do Capitán, de propiedade privada, con torre almenada do século XIV -toda a leira está rodeada dunha muralla de pedra-, e, poucos metros despois, o desvío cara á aldea de Logrosa, un lugar con castro e con albergue privado para peregrinos. A vía milenaria continúa, con todo, de fronte ata desembocar, tras un descenso, na avenida de Santiago de Negreira, onde se concentran a maior parte dos servizos e aloxamentos para camiñantes. Quen vaian durmir ao albergue público deberán continuar aínda un pequeno tramo de percorrido, xa que a infraestrutura se atopa á saída do núcleo. Seguirán por esta rúa, virarán cara á esquerda para continuar camiño pola estrada de San Mauro, pasarán por baixo dun dos arcos do Pazo de Cotón, cruzarán unha ponte polo río Barcala e aproximaranse ata o mesmo por unha estrada ben sinalizada e en ascenso.

En bicicleta

A etapa non reviste maior complicación para os ciclistas. Tan só no ascenso ao Alto do Mar de Ovellas aconséllase, no inverno ou tras un período de fortes choivas, continuar itinerario por estrada ante a posibilidade de que o ascenso marcado estea moi enlamado. Ao longo do percorrido os ciclistas atoparanse con dous talleres onde solucionar pequenas complicacións.