Santo Domingo de la Calzada

Santo Domingo de La Calzada ©Panoramio Bach Quatre

Visitas recomendadas O peregrino deberá esperar a chegar á Rúa Maior, exemplo de rúa-camiño, para ver a maior parte dos monumentos do núcleo. Tras uns primeiros metros nos que se suceden algún hotel que ocupa edificios con historia e diversas casas nobres, o camiñante aproxímase ao cruzamento coa rúa das Monxas onde se levanta o Mosteiro da nosa Señora da Anunciación.

Trátase dunha abadía cisterciense que conserva un gran retablo barroco rioxano cunha bonita Anunciación. Pódese visitar a súa igrexa e contemplar o sepulcro de alabastro de tres bispos, entre os que se atopa o de Pedro Manso de Zúñiga, bispo de Calahorra e a Calzada, fundador deste mosteiro. Tras chegar á praza da Alameda, o romeu sitúase fronte á Casa da Confraría do Santo, a sede da confraría máis antiga do camiño, fundada por Santo Domingo no século XI. Na actualidade, ademais de preservar o recordo do santo e as tradicións a el vinculadas, acolle un albergue de peregrinos, que conta con museo propio con cadros, documentos, fotografías ou libros referentes ao santo ou ao propio trazado xacobeo.

Dentro do recinto tamén se crían os galos e galiñas que despois se trasladan á catedral. Reponse cada 15 días. Ao chegar á contorna da praza do Santo, epicentro da antiga vida da cidade coas principais institucións, os camiñantes deberán levantar a mesma para contemplar a Torre Exenta, a torre barroca da catedral que se atopa separada do resto do edificio. É a terceira que tivo o templo.

A primeira, dos séculos XII-XIII, foi destruída por un raio en 1450 mentres que a segunda tivo que ser desmontada por problemas de cimentación. Para evitar as correntes subterráneas de auga esta construíuse (entre 1762 e 1767) exenta sobre unha masa compacta e dura de formigón. Con case 70 metros de altura é a máis alta da Rioxa. Desde a súa altura as vistas do enclave e da contorna son magníficas.

Os horarios de visita son, de luns a venres, de 09.00 a 20.30 ou 21.00 horas mentres que os sábados e domingos de 09.00 a 19.10 horas. Enfronte da torre, alén da praza, descansa o actual Parador de Turismo «Santo Domingo da Calzada», que ocupa un antigo hospital para peregrinos do século XIV, levantado á súa vez sobre o primitivo construído no lugar por Santo Domingo da Calzada. Permaneceu en activo como albergue de peregrinos até o ano 1965. De planta basilical, con tres naves, conserva na fachada principal unha porta do século XV e, á beira esquerdo, unha ventá do século XVIII.

No seu parte central ten unha hornacina coa imaxe de Santo Domingos da Calzada. No patio conserva o brocal do antigo pozo construído polo santo. Á súa man esquerda, pero aínda na praza do santo, accédese á catedral do lugar, típica igrexa de peregrinación, con planta de cruz latina con tres naves e girola. Comezada en 1158 para gardar os restos de Santo Domingo, o deseño orixinal foi do mase Garçion, posiblemente de orixe francesa. Este mestre proxectou un gran templo tardorrománico acorde coa importancia do lugar, e do que aínda se conservan importantes vestixios, en concreto a cabeceira e o deseño do resto do templo.

Como xoias arquitectónicas dentro do templo áchanse o coro, gran peza plateresca de 1520, e o retablo maior de Damián Forment, xoia da escultura renacentista española. A pesar de que antes se situaba na capela maior, desde a súa restauración en 1994 trasladouse a un lateral do templo. Destacan a gran cantidade de motivos mitológicos e pagáns que se intercalan entre os seus pisos. Aínda que, sen dúbida, unha das obras máis contempladas no templo, é o mausoleo de santo Domingo. Segundo a tradición, foi o propio santo quen preparou o sepulcro na calzada que el mesmo trazou, no exterior da primitiva igrexa hoxe desaparecida. Tras a construción da catedral, a tumba quedaría xa no seu interior.

No monumento conflúen varios estilos (románico, gótico e tardogótico) ao ser posiblemente froito da unión de pezas de tres sepulcros diferentes. Baixo este espazo construíuse unha cripta que acolle as reliquias. Sobre a tumba do salto atópase a fouce coa que Santo Domingo puido axudar a acondicionar o camiño e que protagonizou outra lenda, o «milagre da fouce». O santo propuxo aos habitantes do lugar que lle permitisen cortar só as aciñeiras que puidese usando unha simple fouce de segar trigo.

Os veciños accederon divertidos ata que comprobaron a facilidade con que dita fouce tallaba todo tipo de árbores. Fronte ao mausoleo sitúase o galiñeiro gótico de pedra policromada construído a mediados do século XV e que acolle un galo e unha galiña vivos en conmemoración do milagre do peregrino aforcado, unha das lendas xacobeas máis estendidas durante a Idade Media. A tradición lembra como un matrimonio alemán peregrinaba a Santiago xunto ao seu fillo. Chegados a Santo Domingo hospédanse nun mesón. A filla do posadero namórase do novo pero ao non ser correspondida decide vingarse e oculta entre a equipaxe do alemán unha xerra de lata.

Cando os romeus abandonan o núcleo denuncia o roubo o que provoca a captura do mozo, quen é acusado de roubo e condenado á forca. Os seus pais continúan a peregrinación e, xa de volta, van ver o corpo do seu fillo e comproban como, sorprendentemente, estaba vivo. A memoria popular relata en ocasións que o mozo lles contou que foi Santo Domingo quen lle axudou a conservar a vida mentres que noutras narracións xa son os pais quen contemplan como o santo sostén desde abaixo ao seu fillo para que non faleza aforcado.

En calquera caso os pais van, acto seguido, xunto ao corrixidor do lugar a contarlles o milagre pero este, escéptico, asegúralles que o seu fillo está tan vivo como o galo e a galiña asados que el se dispuña a comer a continuación. Acto seguido as aves recuperan as plumas e a vida, algo que confirma o prodixio e que dá pé ao famoso devandito: «Santo Domingo da Calzada, onde cantou a galiña despois de asada».

A presenza de animais vivos no templo está documentada desde 1350. Na actualidade o galo e a galiña cámbianse cada quince días. Os ovos que pon a galiña son para os enfermos da cidade. Non é estraño que canten no medio dunha mesma, algo que serve para distinguir aos veciños do lugar, que non se dan a volta, e aos peregrinos ou turistas, que, sorprendidos, danse a volta. Debaixo do galiñeiro hai uns ocos, forxados co paso dos séculos e coa acción dos peregrinos quen, cos seus bastóns, azuzaban ás aves para levar unha pluma. Os horarios de visita da catedral son, de luns a venres, de 9.00 a 20.30 horas; os sábados, de 09.00 a 19.10 horas; e, os domingos, de 09.00 a 12.20 e de 13.45 a 19.10 horas. O prezo para os peregrinos con credencial é de 3 euros.

Hai distintas modalidades de visitas guiadas e unha delas celébrase os venres e os sábados pola noite. Necesítase reservar cita con antelación. Máis información en: +34 941340033 | info@catedralsantodomingo.es ou museocatedral@terra.com. Detrás do templo os camiñantes poden achegarse até a Praza Maior, onde se atopa o concello ou a alhóndiga.

Tamén un pouco afastadas da sirga peregrina localízanse as murallas medievais do enclave. Na actualidade consérvanse doce torreóns, panos de muralla e varias portas, así como un tramo da primitiva muralla do século XIII. Tras adiantar diversas casas nobres o percorrido xacobeo abandona a Rúa Maior e avanza pola rúa do R ou Palomarejos, deixando a man esquerda, xunto á praza de San Francisco, o propio convento de San Francisco, de estilo herreriano, onde, na actualidade, áchase o segundo parador do enclave.

O camiñante afronta a saída do núcleo a través da Ponte de Santo Domingo que salva o río Oja (de onde se deriva o propio nome da Rioxa), que foi construído a partir do século XVIII en substitución do primitivo levantado por Santo Domingo no século XI. Xunto á ponte áchase a ermida neorrománica da Ponte, edificada en sillería e ladrillo e construída en 1917 en honra ao santo impulsor do camiño.