Estella

Estella - Santuario de Codés

Os camiñantes contemplarán a través do percorrido urbano da vía xacobea a maior parte dos monumentos que garda Estella. E é que xa no século XII, e ante o auxe económico do enclave e da ruta, levantáronse a ambos os dous lados da súa rúa camiño distintos edificios relixiosos. A vía entra na localidade deixando a man esquerda as antigas murallas do enclave e a coñecida como xudaría nova.

Tras acceder á rúa Curtidores, de orixe medieval, e percorrer uns metros déixase ao pé da ruta a igrexa do Santo Sepulcro, comezada a finais do século XII e na que destaca a súa portada do XIV. Xunto a ela aparece a figura de Santiago.

Uns metros máis adiante cara á dereita levántase a coñecida como ponte do Cárcere, construída en 1973. O primitivo románico foi voado polos liberais en 1873, durante a terceira guerra carlista, durante a que se bloqueou a cidade.

As guerras carlistas foron tres enfrontamentos civís que tiveron lugar en España no século XIX entre os carlistas (absolutistas), partidarios para o trono de Carlos María Isidro de Borbón e os seus descendentes -unha rama alternativa da dinastía dos Borbóns-, e os liberais, partidarios de Isabel II de España. A terceira guerra carlista desenvolveuse entre 1872 e 1876.

Case enfronte da ponte, e a través dun paso baixo un túnel, o romeu sitúase na rúa Santa María, pola que se accede ao barrio de Elgacena, onde se cre que tivo a súa sede a antiga xudaría, a terceira máis importante do antigo Reino de Navarra tras as de Tudela e Pamplona. A man esquerda álzase impoñente o antigo convento de Santo Domingo, con igrexa de estilo gótico inicial fundada por Teobaldo II en 1259. Na actualidade é residencia de anciáns e non se pode visitar.

Un pouco máis elevada localízase a igrexa de Santa María de Jus del Castillo (chamada así pola posición que ocupaba ao pé da fortaleza de Belmecher), edificada a finais do século XII sobre o solar dunha primitiva sinagoga. Con ábsida románica e fachada barroca, no seu interior alberga na actualidade o Centro de Interpretación do Románico e do Camiño de Santiago, no que, xusto a outros paneis, exponse diverso material gráfico e maquetas que axudan a interpretar estes dous protagonistas do medievo e a coñecer o rico patrimonio do antigo Reino de Navarra.

O recinto abre desde Semana Santa ata o 30 de setembro de martes a sábados de 11.30 a 13.30 horas e de 17.30 a 19.30 horas e os domingos, de 11.30 a 13.30 horas. O resto do ano só se pode coñecer a través de visitas concertadas no teléfono 948 550 200 ou en caminodesantiagoestella@yahoo.es, en grupos de un mínimo de cinco persoas.

De volta á propia vía xacobea o camiñante xa enfila o trazado da antiga Rúa dos peregrinos, onde atopará diversos arcos góticos que daban acceso a tendas e hospederías abertas á beira do camiño. A poucos metros, e a man dereita, sitúase no interior do antigo palacio do Gobernador (construído a principios do século XVII) o Museo do Carlismo, recinto que busca a recuperación patrimonial, a investigación e a difusión con criterios científicos deste movemento político (aberto de martes a sábado de 10.00 a 14.00 e de 16.00 a 19.00 horas e os domingos e festivos, de 11.00 a 14.00 horas; é gratuíto para os peregrinos con credencial).

Pásase acto seguido por diante da Casa de Cultura Fray Diego de Estella, palacio plateresco construído no século XVI, e xa se chega ao auténtico centro monumental. A man dereita, na praza de San Martín atópase a bela fonte dos Chorros, renacentista do século XVI, coñecida tamén popularmente como fonte da Mona, e nun dos seus extremos, o palacio dos Reyes de Navarra, único exemplo de arquitectura civil románica da comunidade foral.

Nun capitel da columna da esquerda da súa fachada porticada recórdase o combate lendario que tivo lugar entre o cabaleiro francés Roldán e o xigante islámico Ferragut (relatado no itinerario Logroño-Nájera do Camiño Francés). Na actualidade o palacio é sede do Museo Gustavo de Maeztu, recinto que alberga o legado plástico e gráfico do artista fincado en Estella (aberto de martes a venres de 9.30 a 13.00 horas e os sábados, domingos e festivos, de 11.00 a 14.00 horas; gratuíto). Nos arredores da praza atópase o edificio do que foi o Concello da localidade ata o século XIX.

A súa fachada barroca presenta columnas e piastras clásicas e o seu piso nobre, dous escudos da cidade. Case nas súas inmediacións ascéndese a partir dunha pronunciada escalinata, construída en 1968, ata a igrexa de San Pedro da Rúa, unha das máis belas do románico en Navarra. Durante a Idade Media, foi utilizada como cemiterio de peregrinos. E aquí foi enterrado, no século XIII, un bispo grego que portaba a reliquia de san Andrés, patrón da cidade desde o seu achado. Entre os elementos máis singulares do templo áchanse a alta torre defensiva e a fermosa portada tardorrománica, con arco polilobulado de influencia árabe. Nela é tamén destacable a estrela, símbolo da cidade.

O espazo máis singular do templo é, de todos os xeitos, o claustro do século XII, do que tan só se conservan dous das catro galerías debido á deterioración ocasionada pola voadura do antigo castelo da localidade no século XVI.

De planta cadrada, pertence ao estilo románico tardío. Na decoración dos seus capiteis combínase a iconografía do Camiño de Santiago con outros temas vexetais e animais. Ao claustro tamén se pode acceder desde un ascensor situado máis adiante, na propia rúa. Se o camiñante prosegue trazado pola rúa San Nicolás atravesará, poucos metros despois, a porta de Castilla, único portal en pé das murallas da cidade medieval, e xa se situará fóra do antigo enclave medieval.

Pero, aínda que non estean na propia vía, Estella esconde outros recunchos patrimoniais que merecen unha visita. Entre eles destacan a antiga e bela estación do ferrocarril de vía estreita Estella-Lizarra, situada na praza da Coronación, acabada en 1927 e que estivo en funcionamento ata 1967. Inspirada no románico, as súas fiestras recordan ás do palacio dos Reyes de Navarra.

Na actualidade é a estación de autobuses. Como unha construción de interese, e con vinculación xacobea, destaca tamén a basílica de Nuestra Señora del Puy, empolicada sobre un alto desde onde vixía a cidade. Construíuse onde a lenda sitúa a aparición dunha imaxe da Virxe. Primeiro levantouse unha ermida, logo unha igrexa barroca e, no século XX, esta basílica con forma estrelada que recrea o intenso efecto lumínico que, supostamente, produciuse co descubrimento da talla.

A tradición relata como no ano 1085, uns pastores atraídos por un conxunto de estrelas dirixíronse ao alto deste outeiro, onde descubriron, escondida nunha gruta, a imaxe da Virxe. Parece verosímil que esta advocación mariana a trouxesen os francos peregrinos a Santiago, xa que en Francia conta con gran devoción. Hai que recordar, ademais, que desde Le Puy parte a Vía Podense, unha das rutas de peregrinación a Santiago máis populares outrora no país galo.

No verán, e para todos aqueles romeus que cheguen pronto á cidade, unha visita moi agradecida é a de percorrer o parque de Los Llanos , bañado polo río Ega. Os peregrinos poderán refrescarse na coñecida como poza de Auga Salgada, unha piscina natural con propiedades medicinais situada nunha das beiras do río.