Sarria-Portomarín

Nos primeiros tramos a etapa transcorre xunto á vía do tren

Esta é para moitos camiñantes a primeira etapa do Camino de Santiago, ao ser Sarria o lugar desde onde parten a maior porcentaxe deles. A xornada non desmerece tanto para estes romeus principiantes como para aqueles que xa levan moitos quilómetros ás costas.

A senda afástase da estrada e penetra na Galicia máis rural, a partir dunha das máis fermosas carballeiras do itinerario. Diversos vestixios do románico, varios enclaves de pasado xacobeo, pasarelas rústicas e unha inicial ponte medieval serven como reclamo engadido. É, ademais, un itinerario sinxelo, cunha quilometraxe alcanzable e desniveis moderados, ao que tan só as fortes choivas, e o barro xerado sobre os carreiros de terra, poden causar que algúns dos seus tramos sexan menos doados de transitar.

Ao longo de todo o percorrido os romeus non acharán dificultades en avituallarse. Trátase así mesmo dunha das etapas que máis recordos gardan do Xacobeo 93 e da súa famosa mascota Pelegrín, así como unha das que contan con máis altares espontáneos realizados polos camiñantes. O máis que dubidoso gusto dalgúns deles ponos en cuestión.

A etapa (21,6 quilómetros)

A xornada arrinca na rúa Maior de Sarria (115,5 quilómetros a Santiago), o punto de partida do Camiño para moitos peregrinos.

Tras pasar por diante da igrexa do Salvador e dunha antiga prisión (que foi utilizada polos camiñantes como albergue improvisado hai décadas), chégase a un miradoiro con cruceiro desde onde despedirse da localidade lucense. Dous altos edificios afean a bela panorámica. Á esquerda déixase a antiga muralla, onde aínda se aprecia un viacrucis e, no seu interior, a torre-fortaleza aínda conservada.

Tras un leve ascenso e posterior descenso por asfalto a senda achégase ao albergue-convento da Magdalena. De orixe románica, aínda que con trazos góticos, renacentistas e, incluso, manuelinos, foi fundado a principios do século XII como hospital de peregrinos. Nel dábase asistencia a aqueles que acudían a Compostela, non aos que retornaban, que eran recibidos no hospital de San Antón , actual xulgado. A senda, con todo, non chega ata este monumento.

Xusto antes, xira bruscamente á esquerda e enfila unha empinada e longa costa cara abaixo, que acompaña ao muro dun cemiterio. O firme mantense irregular en todo o descenso. Xa abaixo, xira á dereita e alcanza, a partir dun tramo de asfalto, a ponte Áspera, de orixe medieval, xunto á que se localiza un lugar de descanso. A ponte, de tres arcadas e construída con lousa e cantería, atravesa o río Celeiro. Tras cruzalo, non sen certa dificultade polo seu pavimento cheo de fochancas, alcánzase o primeiro tramo de terra da etapa, o cal, do mesmo xeito que sucede no resto, tras un longo período de choivas pode acharse moi enlamado.

O carreiro continúa nun primeiro momento paralelo á vía do tren. Tras case un quilómetro de percorrido por diversos prados e sobre un terreo irregular con pedras soltas de tamaño medio, os camiñantes deberán, incluso, cruzar a propia vía. O paso, baixo o viaduto dunha autovía, áchase moi ben sinalizado, polo que non reviste problemas.

Acto seguido, o carreiro, aínda de terra, toma un cruzamento á esquerda, estréitase e diríxese cara a unha pasarela de madeira que evitará que os camiñantes se mollen nun arroio. Arrinca neste momento a costa máis dura de toda a etapa, de certa lonxitude, a cal, a cambio, brindará aos peregrinos a posibilidade de gozar dunha fermosa carballeira. Xa en chairo alcánzase As Paredes, un enclave de orixe prerromana no que se construíu un castro neolítico, aínda sen desenterrar. O itinerario non atravesa neste lugar moitas casas, aínda que todos aqueles que necesiten avituallarse acharán nun cruzamento a primeira das diversas máquinas de bebidas que se reparten pola etapa.

Tras un carreiro ao descuberto, entre prados e campos de cultivo, chégase ademais, rapidamente, a Vilei (18,8 quilómetros a Portomarín), onde si abundan os servizos. Trátase dun dos núcleos con máis vivendas da xornada. Os camiñantes acharán aquí o completo albergue Casa Barbadelo e unha tenda-área de descanso con distintas máquinas de comidas, bebidas ou pilas e na que se poderá tanto comprar paus de peregrino como selar a credencial. Iso si, as sucesivas chamadas para que os camiñantes paren neste punto rompen a tranquilidade buscada por moitos deles. Nada máis saír do lugar sitúase, ademais, unha fonte e dous bancos de madeira onde poder comer.

Barbadelo

Restan pouco máis de 500 metros para chegar ao núcleo máis histórico de Barbadelo (18,1 quilómetros a Portomarín), parroquia galega xa nomeada no Códice Calixtino como paso de camiñantes cara a Santiago. Este era, ademais, e segundo as lendas de entón, o lugar onde viñan os criados dos hostaleiros composteláns a enganar aos peregrinos e recomendarlles pousadas onde logo eran estafados.

Tras saír de Vilei e deixar atrás un cruzamento á esquerda que conduce a outro albergue privado, O Pombal, o carreiro de asfalto chega xa a Mosterio, onde se sitúan o belo templo de Barbadelo (con máquina de bebidas) e, xusto enfronte, o albergue público.

Albergue Casa Barbadelo

A igrexa de Santiago, gran exemplo do románico galego (século X) que destaca tanto pola súa estrutura como pola singularidade dos seus capiteis, foi declarada monumento nacional en 1976. A súa historia corre paralela á do Camiño. Hai séculos formaba parte dun mosteiro, dependente do de Samos, e funcionaba como hospital de peregrinos. Ademais, a súa vinculación xacobea queda patente na vieira que realza unha das súas portadas laterais así como pola imaxe dun Santiago Peregrino que preside o seu retablo barroco.

Neste punto os camiñantes poderán seguir polo carreiro que deixa o albergue público á súa dereita ou subir unha pendente que o deixa á súa esquerda e que lles conduce ata a pequena capela de San Silvestre e ata A Casa de Carmen, un dos enclaves rurais máis recomendados como aloxamento.

Conta a xente do lugar que o Camiño neste punto é aneiro, o que quere dicir que un ano vai por un traxecto e, á tempada seguinte, pola outra alternativa, ambas con firme de asfalto. Na que atravesa A Casa de Carmen localízase unha das fontes do lugar.

Mercado da Serra

Xa reunidos ambos os carreiros, o itinerario continúa sobre unha pista en bo estado que conduce ata Rente (16,7 quilómetros a Portomarín), enclave con dúas casas de turismo rural (Casa Caxigueiro e Casa Nova) nas que se ofrecen todo tipo servizos para os camiñantes. A continuación, e tras pasar por algúns tramos de terra, alcanza o Mercado da Serra (16,2 quilómetros a Portomarín), onde se celebraba na Idade Media un mercado. Ata aquí adoitaban acudir os xudeus de Portomarín para negociar e prover aos peregrinos. O carreiro cruza acto seguido a LU-5709 sen paso de peóns. A presenza de dous establecementos nesta estrada –que ofrecen aos camiñantes comida, bocadillos, bebidas, selos, un estanco e Internet– pode levar a confusión sobre por onde segue o Camiño. Con todo, se se atende á boa sinalización non haberá perda.

A senda continúa por un corredor arborado que se sitúa enfronte de por onde viña o percorrido. Un pouco máis adiante, e nun cruzamento cun camiño, aparece sinalizado outro bar. Chámase Casa Sita, tamén con comida para os camiñantes, os cales deberán desviarse 200 metros da ruta para chegar a el, o que lle resta afluencia.

Tras pasar por unha rechamante fonte coroada por un Pelegrín (mascota do Xacobeo do ano 1993), a ruta chega menos dun quilómetro despois ao Muíño de Marzán (do ano 1920). Xira entón á dereita e, tras unha baixada, os camiñantes deberán salvar un arroio a partir dunha pasarela feita con laxas de pedra. Se se fai o Camiño en época de fortes choivas, este tramo acharase moi enlamado.

Pouco despois, o percorrido volve cruzar outra estrada, a LU-633, tamén sen paso de peóns. Tras pasar por dúas máquinas de bebidas e zumes, chega a Leiman (14,2 quilómetros a Portomarín) e, un pouco máis adiante, a Peruscallo (13,2 quilómetros a Portomarín), un bonito enclave rural con algúns hórreos e con servizos para os camiñantes, como unha panadería con pan artesán e bocadillos, minipizzas ou café, e unha pequena e improvisada tenda onde comprar tanto framboesas como paus de peregrino.

A partir deste momento unha zona de arroios, con beiravías e vereas de pedra para salvalos, e diversos tramos de terra con fochancas e sucos, dificulta o poder manter un ritmo constante. E é que o cambio de firme cada poucos tramos é unha das características da xornada. Nun carreiro acompañado de castiñeiros e carballos e que anuncia vestixios de antigas calzadas os camiñantes acceden a Cortiñas (12,4 quilómetros a Portomarín), Lavandeira (11, 9 quilómetros a Portomarín) e, xa por vía asfaltada e tras pasar tramos de empedrado, a Brea, onde non deberán confundirse cunha primeira e falsa mouteira que anuncia os 100 quilómetros a Santiago. O verdadeiro áchase non no inicio dunha costa, senón nun carreiro chairo de asfalto. Recoñecerano tamén pola gran cantidade de pintadas que acumula e polos recordos que atesoura. É un dos máis emblemáticos da ruta xacobea, xa que esta é a distancia mínima para que os peregrinos que cobren o itinerario a pé poidan facerse coa compostela. Serve, ademais, como un significativo estímulo nesta conta atrás que xa comeza a ser o tramo galego do Camiño. Tras retomar o carreiro a terra compacta, de novo aparecen regatos que invaden a ruta e que haberá que evitar polo lateral.

Alberge-bar en Morgade

Xa sobre asfalto chégase a Morgade (10,5 quilómetros a Portomarín), un dos sitios nos que moitos camiñantes adoitan repor forzas nun espazoso albergue-bar ao pé do Camiño con terraza e con menús para peregrinos. No núcleo tamén se rehabilitou unha fonte (coñecida como Do Demo) e a pequena capela da Trindade, templo onde os camiñantes deixan diversas notas coa súa experiencia xacobea.

O carreiro volve enfilar entón outra pendente invadida por un arroio e na que tan só unhas laxas de granito, que en ocasións son cubertas pola auga, axudarán a salvalo. Desta forma accédese a Ferreiros (9 quilómetros a Portomarín), un núcleo cun pequeno albergue público -situado ao pé dunha carballeira- e de claro pasado xacobeo. Nel o Camiño despide Sarria e penetra no concello de Paradela, nome que para algúns provén de parada, lugar de substitución de cabalerías. Diversos manuscritos xacobeos xa destacaban a importancia de Ferreiros –lugar de ferreiros– como fábrica de armaduras e utensilios para o abastecemento dos peregrinos. Aquí gornecíase o calzado e ferrábanse os cabalos dos romeus.

Á saída dun núcleo de casas chégase ao albergue-mesón Casa Cruceiro (con menús para peregrinos, bocadillos e selo de credencial), o cal ten, xusto enfronte, unhas mesas cubertas, con máquinas de bebidas, e que son aproveitadas polos peregrinos para comer ao aire libre. A travesía baixa entón por asfalto e nunha forte pendente cara a Mirallos, situado a tan só 300 metros de Ferreiros. O seu nome pode derivarse de bela vista.

É nesta baixada onde se localiza un dos establecementos hostaleiros máis recomendados pola súa comida tradicional, a pesar de que desde fóra non pareza igual de atractivo. Trátase do acolledor Mesón Mirallos, con bos menús e un completo prato do día. No interior do local os viaxeiros poderán contemplar diversos mapas coas rutas de peregrinación e pósteres de antigos anos santos, como o de 1982. O recinto funciona tamén como hospitalario albergue sen prezo fixo.

Ao final do descenso áchase a igrexa de Santa María (século XII), outra xoia do románico, antes instalada en Ferreiros e que se baixou pedra a pedra cara a 1790 ata a inmediata Mirallos. Desde este punto iníciase un lixeiro ascenso que desemboca nun desvío á esquerda polo que, a través dun tobogán, e sobre tramos que oscilan entre o asfalto e a terra compacta de máis fácil tránsito ou con pedras soltas de tamaño medio ou grande, chégase ata A Pena. A senda entra na parroquia de Francos, onde se di que existiu un monumento sepulcral, aínda que se descoñece o seu destinatario.

Xa en 1120 mencionábase esta sepultura, que se supón que pertenceu a un importante viaxeiro, do que se enterraron os restos no lugar no que faleceu. Tras pasar outros pequenos enclaves, como Couto e Rozas, chégase á mouteira 96, onde arrinca un dos tramos que no inverno, e tras fortes choivas, é máis intransitable. De feito, moitos camiñantes, ante as pedras soltas e o barro acumulado, soben durante 500 metros a un prado paralelo para evitar o carreiro. Deberán baixar desde este camiño alternativo ao itinerario oficial nunha suave curva na que se acha o primeiro dos sucesivos altares espontáneos que balizan desde este momento a etapa e que dan fe da pegada negativa dos peregrinos. Os romeus adornaron unha cruz con todo tipo de elementos, como camisetas, billetes de tren, promesas ou calcetíns de nenos.

O descenso a Portomarín

Tras deixar a man esquerda outra cruz de madeira e cruzar a estrada LU-4203 chégase, por un pavimento xa homoxéneo, á pequena aldea de Moimentos (5,4 quilómetros a Portomarín) e, un pouco máis adiante, a Mercadoiro (4,8 quilómetros a Portomarín), un pequeno enclave cun sitio a cuberto onde repousar e cun albergue privado que invita á tranquilidade con camas a 10 euros e menús do día a 8,5 euros, así como con comida vexetariana. Xusto enfronte houbo quen non se resistiu a situar sobre unha cruz a noticia do xornal que anunciaba a elección do cardeal Ratzinger como papa.

O itinerario visita a continuación Moutrás e inicia un suave descenso polo declive que forma a conca do Miño. Entre tramos que intercalan asfalto e terra, e mentres xa se adiviña Portomarín e o río ao fondo, chégase ata Parrocha (3,1 quilómetros a Portomarín) e, tras unha cruzar un camiño, ata Vilachá (1,8 quilómetros ata Portomarín), un núcleo maior que os anteriores pero sen servizos destacables para os camiñantes máis aló dunha área de descanso utilizada polos veciños para pasar as tardes e onde se pode comprar auga.

Un pouco afastada do Camiño, e á esquerda desta localidade, áchase a igrexa de Santa María de Loio. Este enclave foi na súa orixe o mosteiro de Ribaloio, fundado no século VIII e que conserva unha gran importancia na historia do Camiño Francés. Nel nace, a comezos do século XII, a Orde Militar dos Cabaleiros a Santiago, que tiñan como especial encomenda a protección dos peregrinos.

Portomarín

Se se continúa a ruta accederase, tras un xiro á esquerda, a un brusco descenso, con moito desnivel, firme irregular, pedras e fochas. O peregrino despide neste punto o concello de Paradela e accede ao de Portomarín.

Ao final do descenso continuará polas beiravías da LU-633 ata a ponte, de máis de 350 metros, que lles achega á meta da xornada. Desde esta edificación hai unha boa vista da localidade, coas súas fachadas brancas e a igrexa de San Nicolás no alto, así como, no inverno, do amplo caudal do Miño. No verán tamén se poderán apreciar desde este punto as ruínas do antigo Portomarín. Tras cruzar, sen paso de peóns, unha rotonda accédese á poboación por unha escalinata asentada sobre os arcos da vella ponte medieval, onde tamén se colocou a capela da Virxe das Neves. Acto seguido, pasarase por diante do Centro Virtual de Información ao Peregrino e tras percorrer a propia rúa do Peregrino xa se chega ao centro do belo pobo.

En bici

Esta etapa avanza entre suaves ondulacións e breves chairas, o que non impide que poida converterse nunha xornada rompepernas para os ciclistas debido ás constantes oscilacións do trazado. Tras unha época de fortes choivas algúns tramos poden acharse moi enlamados ou alagados, o que obrigará aos bicigrinos a botar pé a terra. Recoméndase tamén aumentar as precaucións no último descenso a Portomarín.