Pontedeume

Pontedeume ©Panoramio R.F.Rumbao

O primeiro vestixio histórico que atopa o peregrino ao chegar á vila é a ponte de pedra sobre o río Eume, un dos elementos máis emblemáticos do municipio xunto a outras construcións vinculadas á liñaxe dos Andrade,

familia nobre con remarcada presenza non só na comarca, senón tamén na Galicia medieval. A ponte foi construída co patrocinio de Fernán Peres de Andrade o Boo, señor de Pontedeume, no século XIV. Entón medía 600 metros de lonxitude e tiña 79 arcos. Segundo os datos rexistrados en distintas ordenanzas do arquivo municipal da vila, queda constancia de que entre os arcos 20 e 21 da primitiva ponte había unha capela dedicada ao Espírito Santo e unha casa que servía de hospital para peregrinos.

Así o relatou Bartolomeo Fontana, un astrónomo *veneciano que en 1538 peregrinou a Compostela: “Á entrada de Pontedeume pasei por unha longa e antiga ponte de pedra sostida por moitos arcos que atravesa un porto, en todos os meus días nunca vin unha similar en lonxitude, no medio da cal hai un hospital que alberga peregrinos”.

A mediados do século XVIII aínda vivía un hospitaleiro que “daba pousada aos que viaxan de distintas partes en romaría a Compostella”, tal e como recollen os arquivos. A desaparición do hospital debeu de producirse a principios do XIX , castigado duramente un século atrás por unha forte riada. En 1835, en virtude das leis desamortizadoras, fíxose inventario dos efectos pertencentes á capela do hospital e, uns anos despois, determinouse aproveitar os materiais para diversas obras públicas.

A infraestrutura actual foi construída no último terzo do XIX e quedou inaugurada en 1889. Mentres o romeu cruza a ponte, albisca á esquerda os retrincos finais do ecosistema único que supoñen as Fragas do Eume, declarado parque natural en 1998. Aínda que un tanto afastado do itinerario xacobeo, o paso por Pontedeume é unha boa oportunidade para penetrar no máximo expoñente de bosque atlántico de Europa, cunha biodiversidade única e unhas paraxes que non deixarán indiferente ao visitante.

Chegados ás portas do parque natural, a uns 4 quilómetros desde o centro urbano, o paseo baixo a sombra de carballos, castaños, olmos, ameneiros e outras especies, conduce, vadeando a canle, ata o máis antigo cenobio da zona, o mosteiro de San Xoán de Caaveiro, fundado a finais do século IX. No núcleo urbano, por onde discorre o Camiño, o peregrino descobre os restos da antiga muralla que rodeaba a cidade nos seus albores, con nove portas e cinco torres, pero da que apenas se conserva unha mostra xunto ao atrio da igrexa de Santiago.

Precisamente ese templo é o referente relixioso da vila desde o ano 1270. De construción gótica na súa orixe, a igrexa foi ampliada por orde do conde Fernando de Andrade no primeiro terzo do século XVI, coa construción da capela maior e a sancristía vella. Xunto ao Santiago sedente de granito destaca o retablo renacentista, cuxa ampliación, así como o seu dourado final, foi sufragado polos descendentes de don Fernando en 1564.

O aspecto barroco do templo débese ás reformas ordenadas e patrocinadas polo arcebispo de Santiago Bartolomeu Raxoi e Losada, segundo traza de Manuel de los Mártires, entre 1756 e 1763. Chama tamén a atención do visitante o torreón de Andrade, construído na época de Fernán Peres de Andrade a finais do século XIV.

A torre, de 18 metros de alto, é o último vestixio do conxunto coñecido como palacio de Andrade, outrora formado polo citado palacio, situado no lugar que actualmente ocupa o mercado; a capela de San Miguel, derrubada en 1909, e o propio torreón, un dos mellores exemplos de arquitectura militar medieval en Galicia. Na súa fachada loce o escudo procedente do antigo palacio, cos brasóns das casas de Andrade e Lemos, unidas no século XVII. Posteriormente, o torreón foi utilizado como centro carcerario de Pontedeume, de onde uns presos lograron fuxir en 1826 debido á deterioración das dependencias.

Actualmente é sede do Centro de Interpretación dos Andrade e da oficina de Turismo. A vila conta con outras edificacións dignas de visita, como a singular e emblemática casa consistorial e a súa praza; o convento de San Agustín, fundado por don Fernando de Andrade en 1538; a igrexa das Virtudes, mandada construír en 1378 por Nuno Freire de Andrade, e o palacio do arcebispo Raxoi, un inmoble con soportais do século XVIII construído polo relixioso sobre a casa do seu pai, boticario da localidade.

Está situado na praza do Pan, antigo graneiro, remodelada na década dos oitenta coa incorporación da estatua de bronce da muller que amasa pan, obra do artista José Díaz Fuentes. Algo máis terá que desviarse o peregrino da ruta para visitar outras dúas insignes edificacións. A primeira é outro bastión dos Andrade: o castelo de pena Leboreiro. Foi construído por Fernán Peres entre 1369 e 1377, sobre un alto desde o que se divisa a ría e a vila de Pontedeume.

A fortaleza foi parcialmente destruída durante as revoltas irmandiñas. Conta a lenda que existía un pasadizo secreto que conectaba o castelo co torreón de Andrade. O outro emprazamento que visitar é a capela de San Miguel de Breamo, un templo construído no século XII no que destaca a súa singular arquitectura románica. Para chegar ata alí haberá que deixar o Camiño Inglés ao remontar as empinadas rúas do centro urbano. As praias O areal máis concorrido é o veciño de Cabanas, alén da ponte.

É a praia da Magdalena, de contorna semiurbana e cunha zona de piñeiral e grelladas. As demais praias do municipio de Pontedeume están varios quilómetros afastadas do núcleo urbano, salvo a de Sopazos, próxima ao peirao onde se sitúa o albergue de peregrinos. De augas tranquilas e area grosa, é un espazo resgardado do vento e a opción máis próxima para o camiñante.

As festas

As Peras son as festas por excelencia de Pontedeume. Moi populares na comarca, celébranse do 7 ao 11 de setembro en honra á Virxe das Virtudes e a san Nicolás de Tolentino. Hai varios días sinalados durante os festexos, especialmente o arranque co desfile de mómaros (xigantes de cartón pedra), unha cucaña marítima que se coloca na ponte de pedra, o espectáculo pirotécnico de fogos artificiais e, como colofón, a romaría en bote polo río Eume ata o lugar da Xunqueira, onde se celebra unha comida popular amenizada por gaitas. As outras dúas festividades locais celébranse o 15 e 16 de xullo (festa do Carmen) e do 9 ao 11 de xullo, esta última en honra a san Cristóbal, tamén coñecida por festa dos taxistas.