A Catedral de Santiago

Centos de anos de historia ás súas costas

Este é o gran monumento do Camiño de Santiago e o punto final do famoso percorrido en calquera das súas vertentes. Ver a impoñente fachada da Catedral, despois dun longo esforzo, sen dúbida, merece a pena. 

A Catedral foi en primeiro lugar unha capela construída sobre os restos da tumba do Apóstolo Santiago, ordenada polo rei Alfonso II de Asturias no ano 829.

A esta capela seguíronlle co paso dos anos varias construcións e ampliacións, ata que se iniciou a construción da actual catedral no ano 1075, baixo o reinado de Alfonso VI.

En 1168 foi encargado ao mestre Mateo a cripta e o famoso Pórtico da Gloria, terminada oficialmente en abril de 1211. Debido a isto, na Catedral de Santiago poden verse gran cantidade de estilos arquitectónicos diferentes ( románico, gótico e barroco).

Patrimonio da Humanidade de UNESCO desde 1985

A Catedral de Santiago de Compostela é Patrimonio da Humanidade da Unesco desde 1985, aínda que non deixa de ser un monumento moi importante durante séculos para a tradición católica. É aquí onde se atopa o sepulcro do Apóstolo Santiago, polo que foi un dos maiores lugares de peregrinación relixiosa do mundo desde fai centos de anos.

Algúns dos aspectos máis interesantes da Catedral é o seu impoñente e detallada Fachada do Obradoiro, o  famosísimo Pórtico da Gloria de estilo románico, a fachada de  Azabachería, a fachada das Praterías, a Torre do Reloxo, a capela maior, a cripta sepulcral ou o famoso Botafumeiro.

Cando se empezou a construír a catedral de Santiago?

A principios do século XI empeza a  germinar a necesidade de que Santiago conte cunha basílica acorde ao gran número de camiñantes que xa recibía e ao status que o santuario xacobeo tiña como faro do cristianismo. Pénsase nun modelo similar ao das grandes catedrais de peregrinación, presentes en varios dos puntos franceses de onde partía o roteiro. 

A partir da iniciativa do bispo Diego Peláez e do rei Alfonso VI e, grazas, sobre todo, ao decisivo empuxe do arcebispo Diego Xelmírez, as obras da Catedral de Santiago arrincan no ano 1075.

A construción concentrou en Compostela aos mellores construtores do momento, como ao Mestre Mateo, artífice da cripta coa que se salvou o desnivel que había na actual Praza do Obradoiro e, sobre todo, de óbraa cume do románico, o Pórtico da Gloria. 

No ano 1211 a gran catedral románica foi consagrada polo arcebispo de Compostela. Isto confirmou a época dourada das peregrinacións a Compostela.

Acceso pola Porta Francígena, actual Azabechería

A pesar de que o templo conserva a planta románica e algúns lugares xa existentes na súa construción orixinal, a esta basílica sumáronselle ao longo dos séculos achegas góticas, renacentistas e, sobre todo, barrocas. Estas modificaron a súa aparencia externa e cambiaron o modo de acceso para os peregrinos. 

Os peregrinos que chegaban a Santiago polo Camiño Francés accedían á catedral pola coñecida Porta  Francígena, situada cara ao norte, na actual Azabachería. Esta fachada non é a mesma que a inicial, xa que se derrubou a mediados do século  XVIII. 

Grazas ao Códice Calixtino podemos imaxinar como era o aspecto exterior da Praza da Inmaculada, coñecida popularmente como  Azabachería, pola presenza na súa contorna de talleres dedicados ao acibeche.

Cando nós, os de nación francesa, queremos entrar na basílica do Apóstolo, facémolo pola porta setentrional. Diante desta entrada, xunto ao camiño, áchase o hospital de peregrinos pobres de Santiago, e a continuación, alén da rúa, hai un atrio do que se baixa por 9 banzos. Ao concluír a escaleira deste atrio, hai unha admirable fonte que non ten parella en todo o mundo. Aséntase esta fonte sobre tres gradues de pedra, que sosteñen unha  hermosísima cunca de pedra de forma circular, e  cóncava, a maneira de  cubeta ou cunco, de tal tamaño que eu calculo que poden bañarse comodamente nela quince persoas.

Capítulo IX do Libro V do  Códice  Calixtino

As fachadas da Quintana e a Berenguela

Da contigua Praza da Quintana destaca o longo muro barroco coroado por  pináculos, co que se tratou de dar unha imaxe de conxunto a esta fachada. Nela sitúase a Porta Santa, só aberta en anos santos para facilitar a saída do templo aos fieis, aqueles que a traspasan, gañaranse o Xubileu.

Unindo as prazas da Quintana e Praterías álzase maxestosa, a Torre do Reloxo, a máis bela da catedral, e coñecida por todos os composteláns como Berenguela, en honra ao seu construtor, o arcebispo francés Berenguel de Landoira. Sobre ela levantouse a torre octogonal, cuxa lanterna se acende durante os anos santos para marcar o rumbo aos peregrinos. A torre alberga a maior das campás da catedral, coñecida tamén como  Berenguela.

A fachada de Praterías

Esta é a única fachada románica que aínda se conserva da catedral medieval, a que se orienta cara ao sur, coñecida como  Praterías, polos diversos talleres que na súa contorna vendían recordos en prata con motivos xacobeos.

Por ela accedían ao templo os romeus que chegaban a Santiago pola Vía da Prata e polo Camiño Portugués. Sobre o seu lenzo representábanse distintas escenas da vida de Jesús como a Encarnación, Predicación e Paixón.

Fachada barroca do Obradoiro

Esta é a estampa máis icónica da catedral. O seu nome procede do gran número de talleres de canteiros (obradoiros en galego) que durante os séculos XVII e XVIII centráronse en construír a gran portada barroca. 

Durante os primeiros séculos da catedral a súa estampa oeste era moi distinta á actual. Dúas torres románicas de altura desigual coroaban unha portada aberta día e noite, que deixaba ao descuberto o gran Pórtico da Gloria, visible desde o exterior. Á dereita sitúase a Torre das Campás e, á esquerda, a da  Carraca, nome que se deriva dun instrumento musical instalado nela e que se facía soar nas celebracións de Semana Santa.

A fachada componse de catro corpos nos que se adiviñan multitude de motivos xacobeos, como o arca e a estrela, unha cruz de Santiago ou, sobre todo, a imaxe do Apóstolo peregrino que coroa o templo e ao que renden culto dous reis españois.

Para acceder ao templo os peregrinos deberán ascender pola escalinata do Obradoiro. Detrás das súas reixas escóndese a cripta, erixida polo Mestre Mateo como base para soportar o peso do Pórtico da Gloria. Simboliza a Terra situada aos pés do Cristo do Pórtico. Con ela o prolífico construtor tamén logrou salvar o desnivel que había no Obradoiro. Este espazo só pódese visitar coa entrada do Museo Catedralicio -coa que tamén se pode entrar ao claustro, a Capela das Reliquias, ao Panteón Real e ao Tesouro-.

Tamén desde o Obradoiro pódese acceder ao claustro renacentista do s. XVI. Antes de chegar a el os viaxeiros atravesaron unhas salas cos achados atopados nas escavacións realizadas na tumba do Apóstolo e debaixo do templo.

O Pórtico da Gloria

Xa dentro da catedral o peregrino sitúase ante o Pórtico da Gloria, no os peregrinos poderán contemplar o  dintel pétreo do Mestre Mateo e acceder a un percorrido guiado polo mesmo.

Este conxunto plasma en pedra unha densa mensaxe teolóxica sobre o Xuízo Final. A obra inclúe máis de 200 figuras de granito, de gran realismo e expresividade, con Cristo rodeado polos catro Evanxelistas e unha serie de anxos cos instrumentos da paixón. Durante séculos os camiñantes chegados ao templo afundiron os dedos da súa man nunha cavidade xa  deformada por séculos de costume.

Detrás do parteluz áchase a figura do que parece ser un Mestre Mateo axeonllado, que mira cara ao altar. Popularmente a esta figura coñeceulla como Santo dous Croques polo costume dos estudantes composteláns de dar tres toques coa súa cabeza na fronte do mestre para conseguir parte da súa sabedoría.

Percorrido polo interior

O templo, de considerables dimensións e acceso libre, garda nos seus interior vestixios dos diferentes estilos arquitectónicos que axudaron a levantalo. Conta cunha planta de cruz latina con tres naves por brazo e un  deambulatorio, que facilita o tránsito polo interior.

Destaca a capela da Corticela, xa que é a máis antiga das existentes e, a máis popular da Catedral. Na súa orixe non se achaba no interior da basílica, senón entre o templo e a primeira muralla, desde entón moitos deciden casar nela despois de coñecerse ao longo do Camiño.

No altar maior, resérvase espazo para o camarín onde descansa a famosa imaxe medieval do Apóstolo, á que todos os peregrinos e visitantes non dubidan en dar un abrazo. Esta tradición, parece ser que xa se iniciou no século XIII.

Tras este ritual o romeu afai descender á cripta apostólica, situada baixo o Altar Maior, onde descansan os restos de Santiago e dos seus discípulos Teodoro e  Atanasio. As reliquias do Apóstolo foron ocultadas no século  XVI ante o temor de que uns corsarios ingleses puidesen levalas.

O botafumeiro

Trátase dun inmenso incensario (53 quilos e 1,5 metros de altura) de latón bañado en prata que necesita a atención de oito especialistas ou  tiraboleiros para columpiarse polo interior da catedral. Suspendido a 20 metros de altura mediante un sistema de  poleas, alcanza unha velocidade de 68 km/ h.

O uso do botafumeiro xa aparece recollido no Códice Calixtino e empregábase como elemento purificador ante as multitudes que se congregaron no interior do templo.

Paseo polos tellados da Catedral

Nos últimos anos, peregrinos e turistas poden visitar os tellados do templo, unha opción tan só habilitada outrora a grupos escollidos. Na Idade Media, con todo, os camiñantes accedían libremente a estas cubertas, un miradoiro de excepción que brinda aos viaxeiros unha  bellísima panorámica de Santiago e permítelles coñecer, previo pago dunha entrada e durante case unha hora, recunchos inéditos da basílica.

Quen percorre por arriba as naves do  triforio, aínda que suba triste, vólvese alegre e  gozoso ao contemplar a espléndida beleza do templo. Capítulo IX do Libro V do  Códice  Calixtino

Desde estas cubertas o templo adquire unha dimensión máis humana. Os camiñantes poderanse achegar ata a Cruz dos Farrapos onde, na Idade Media, os peregrinos, despois de orar #ante o Apóstolo, queimaban os seus hábitos, sucios despois da longa viaxe, como sinal de purificación.

Durante o percorrido os visitantes tamén poderán ver de preto o coñecido reloxo da Berenguela. Como único contratempo estará a choiva característica de Santiago e que, no inverno, pode deslucir este paseo polos ceos da catedral.

Horarios da Catedral de Santiago

A Catedral permanece aberta diariamente de 7.00 a 20.30, do mesmo xeito que o sepulcro. Os peregrinos interesados poderán dar o abrazo ao Apóstolo diariamente de 9.30 a 13.30 e de 16.00 a 19.00 horas.

A entrada é libre e gratuíta, pero para acceder aos espazos comprendidos no Museo Catedralicio haberá que abonar unha entrada.